Obraz7 (8)

LXXVIII

POETA UTRWALONEGO ŁADU

Lechoń wobec kierunków poetyckich epoki. Na tle poezji współczesnej indywidualność poety rysuje się wyraźnie. Lechoń dość skutecznie oparł się wszelkim modom literackim, po wzory sięgając raczej do przeszłości niż do nowych prądów. Futuryzm był mu zupełnie obcy, nawet w krótkim okresie współpracy! skamandrytów z futurystami. Jedyny spośród wielkiej piątki! Skamandra oparł się pokusom ekspresjonizmu. Spośród literac-' kich modeli epoki dwa stanowić mogą punkty odniesienia przy charakterystyce jego postawy poetyckiej, dwa najważniejsze i w sposób najbardziej istotny kształtujące oblicze współczesnej poezji polskiej: Skamander - jako wzorzec bliski i awangarda - jako biegun przeciwny.

Historycy literatury dość zgodnie twierdzą, iż literackie spoiwa łączące grupę Skamandra są nader mgliste, że grupa to raczej „sytuacyjna” niż „programowa”, że zatem skonsolidowana na gruncie (najogólniej mówiąc) literackich interesów i zbliżeń towarzyskich, a nie wspólnoty wyznawanych ideałów i postulowanej poetyki. Jeśli tak jest, to właśnie casus Lechonia mógłby być najdobitniejszym tego przykładem.

Choć „programowo bczprogramowa”, grupa Skamandra ma jednak pewne cechy wspólne, które dają się odczytać z wypowiedzi krytycznych bądź polemicznych i z jej praktyki twórczej. Te nie sformułowane w uporządkowany system założenia ująć można w kilka punktów zasadniczych. Są to: 1) negatywny stosunek do dziedzictwa młodopolskiego; 2) odrzucenie narodowych obowiązków poezji, głównie zaś tradycji patriotyczno-mar-tyrologicznyeh; 3) wylansowanie tzw. poetyki codzienności, zwłaszcza kreacja podmiotu lirycznego wypowiadającego się z pozycji „szarego człowieka”, upodobanie w motywach miejskich, w problematyce społeczno-obyczajowej, wprowadzenie do utworu języka potocznego; 4) sensualizm, witalizm, optymizm w widzeniu świata i życia; 5) uwypuklenie przedstawieniowo-ko-munikacyjnej funkcji języka poetyckiego - w opozycji do kierunków awangardowych, podkreślających jego funkcję kreatyw-

ną; 6) znaczny udział tradycji klasycyzujących w kształtowaniu struktury wierszowej (regularna strofika, numeryczne systemy rytmiczne, utrzymanie rymu, klasyczna architektura utworu z predylekcją do pointy). Ten uschematyzowany tu z pewnymi uproszczeniami kanon poetycki Skamandra różnie był realizowany w twórczości poetów grupy. Z czasem też ulegał przemianom, zwłaszcza po roku 1926. Ale właśnie wcześniej utrwalił się jako jeden z wzorców i może służyć jako skala porównania.

Nietrudno spostrzec, że Lechoń jest najmniej skamandry-cki ze skamandrytów. Jedna z najistotniejszych cech wyodrębniających grupę z tła poezji współczesnej: poetyka „codzienności” - właściwie nie występuje w dowojennej twórczości autora Karmazynowego poematu i Srebrnego i czarnego. Podmiot liryczny w pierwszym z tych tomików jest uroczysty, dramatyczny - czy to jako ukryty podmiot-obserwator, czy to jako wieszcz i przywódca, czy jako kreator wizyjnego świata. W Srebrnym i czarnym - to cierpiąca dusza, jakże romantyczna (lub: neoromantyczna, więc młodopolska właśnie) w swych bólach i pesymizmach. Nie ma tu „szarego człowieka”, człowieka przeciętnego, uczestnika tłumu. I nie ma problematyki życia codziennego: jest najpierw żarliwy patos uniesień narodowych, potem filozofowanie na temat spraw ostatecznych. Język tej poezji jest w zasadzie uwznioślony i solenny, bardzo literacki - jedynie z rzadka dochodzi do głosu kolokwializm wypowiedzi. To zatem, co u skamandrytów było „nowe”, u Lechonia jest nieobecne.

Nie ma też u Lechonia optymistycznej wizji świata - przeciwnie, jego świat to domena najpierw dramatycznych sprzeczności losu narodowego, później - wszechludzkiego bólu i śmierci. Nie występuje też, w tym sensie, w jakim pojawia się u innych poetów Skamandra, witalizm, owo radosne i egzaltowane urze-czenie życiem, tak wyraźne we wczesnych wierszach Tuwima, Słonimskiego czy Wierzyńskiego. W zasadzie skamandrycki jest n I cchonia stosunek do języka - i struktura wiersza.

MN (I ot lioń: Poezje.)