Obraz0

X BIOGRAFIA I LEGENDA

„pisma karmelickiego”, by skompromitować w oczach opinii publicznej niebezpiecznego zwolennika radykalnych posunięć w konflikcie z Rosją. Wspomniany elaborat odegra również ważną rolę w kreacji legendy młodego trybuna ludu. Biografowie i badacze, zainteresowani nade wszystko politycznym wymiarem działalności Mochnackiego, zależnie od przyjętej perspektywy i własnych poglądów politycznych, w oparciu

0    karmelickie dossier, będą dowodzić bądź to słabości charakteru Mochnackiego, bądź utwierdzać się w przekonaniu, iż był to tylko sprytny „lisi” fortel, który w istocie nikomu nie zaszkodził⁴. Sam autor już na emigracji tłumaczyć się będzie w liście otwartym Michałowi Hubemu, przewodniczącemu „komitetu rozpoznawczego” powołanego przez Sejm dla przejrzenia archiwów z kancelarii wielkiego księcia Konstantego i senatora Nowosilcowa, przywołując swój młody wiek, niedojrzałość stąd wynikającą, okrutne warunki więziennej egzystencji i psychiczny terror śledczych jako usprawiedliwienie postępku^{1 2}.

Na domiar złego swoistą karę dodatkową odbył w biurze cenzury kierowanym przez Józefa Kalasantego Szaniawskiego, gdzie przez sześć miesięcy 1827 roku (począwszy od lutego) zmuszony byl oceniać pod względem moralnym zawartość dzieł niemieckich uczonych. Szaniawski, niezadowolony z pra-

cy młodego cenzora, który bynajmniej do gorliwych urzędników się nie zaliczał, zwolnił go jednak z przymusowej posady. Ale wspomnianych zdarzeń z życiorysu wymazać się nie dało. Dały one pożywkę politycznym antagonistom i zapłodniły wyobraźnię późniejszych biografów i literatów, którzy chętnie rozpamiętywali życiowe niepowodzenia Mochnackiego, zapominając niejednokrotnie o istotnych jego zasługach. Na fundamencie przywołanych tu wyżej faktów powstała legenda o dramacie osobistym młodego romanty-ka-buntownika, który z powodu słabego charakteru nie podołał wyzwaniom, jakie przyniosły mu los i historia.

Uniwersytecka kariera, o której marzył zapewne ojciec Maurycego, została definitywnie zamknięta. Prawdziwym jednak powołaniem jego najstarszego syna była sztuka, ściślej muzyka i literatura. W warszawskim mieszkaniu państwa Mochnackich przy ulicy Freta, tuż obok klasztoru Paulinów, spotykało się grono młodych pisarzy — entuzjastów romantyzmu. Stałym rezydentem był ubogi szlachcic z Wołynia, Michał Podczaszyński, świeżo upieczony absolwent Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, dozgonny przyjaciel Maurycego, bywali tam również Józef Bohdan Zaleski, Stefan Witwicki, Antoni Edward Odyniec, Józefat Bolesław Ostrowski, Jan Ludwik Żukowski, Seweryn Goszczyński, niekiedy Michał Grabowski. W toku gorących dyskusji rodził się warszawski romantyzm, a jego główny prawodawca Maurycy Mochnacki zajmował się zarówno podnoszeniem kwalifikacji pianistycznych (konkurował ponoć nawet z Chopinem), lekturą europejskich pisarzy i filozofów romantycznych, jak i (a może przede wszystkim) tworzeniem własnych koncepcji estetycznych, na podstawie których oceniać będzie nieco później utwory Mickiewicza, Goszczyńskiego, Woronicza i Malczewskiego. Warto w tym miejscu przytoczyć ustęp ze wspomnień świadka epoki poety Józefa Bohdana Zaleskiego, który ze Stefanem Witwickim bywał na muzycz-

1

⁴ Zob. m.in.: J. Gollenhofer, Polityczna strona działalności Maurycego Mochnackiego (1803—1830). Próba zarysu, Kraków 1910; J. Kucharzewski, Maurycy Mochnacki, Kraków 1910; A. Śliwiński, Maurycy Mochnacki. Żywot i dzieła, Lwów 1910 (wyd. II: Lwów 1922);S. Szpotański, Maurycy Mochnacki, Kraków 1910; D. S i d o r s k i, op. cit.; B. Ł a g o w s k i, Filozofia polityczna Maurycego Mochnackiego, Kraków 1981; przegląd poglądów historyków

2

   biografów na temat działalności politycznej Mochnackiego daje S. Kieniewicz w artykule Maurycy Mochnacki [w:] Życiorysy historyczne, literackie i legendarne, pod red. Z. Stefanowskiej i ]. Tazbira, Warszawa 1989, s. 259—280.

‘ List Maurycego Mochnackiego do Michała Hubego, referendarza stanu, „Pamiętnik Emigracji" z 18 VIII 1832, s. 19—23.