obraz8

dową chatą, która ten świat wyobraża: „jego oddech jest ogromny jak niebo’’; „jego oddech jest rozległy jak przestwór niebios” ¹⁴¹.

c. Algonkini zachodni

U Algonkinów zachodnich, którzy całkowicie weszli w orbitę kultury prerii, szczególnie trudno jest odróżnić elementy wywodzące się z pierwotnego pnia od wtórnych, nabytych w nowym środowisku. Szczep Gros-Ventre (albo Asina, Algonkini północno--zachodni) ma pojęcie Istoty Najwyższej podobne pod pewnymi względami do pojęcia Algonkinów północnych: Najwyższa Istota tego szczepu, przebywająca „w górze”, nie jest bynajmniej pojęta jako stwórca (takim jest raczej demiurg-przechera Nihant, który stworzył ziemię); bóstwo najwyższe jest przede wszystkim żywicielem i do niego zwracają się ludzie z prośbą o powodzenie w zdobywaniu żywności. Z drugiej strony Istotę Najwyższą zdecydowanie obchodzi wszystko, co wiąże się z ładem moralnym i społecznym; poważniejsze przekroczenia obrażają go i zsyła karę. Jeśli kogoś oskarżono o jakiś ciężki występek, mówił wskazując ręką niebo: „Ne Nanacz (archaiczne imię Istoty Najwyższej o niewyjaśnionym sensie) słyszy, co mówię, a oto mówię, że to, o co mnie pomawiacie, nie jest prawdą” ¹⁴².

U Czarnych Stóp (Blackfeet, Algonkini północno-zachodni) wszystko widzenie przypisuje się Słońcu: czuwa ono nad wszystkimi i wszystko widzi¹⁴³. Słońce jest dla Czarnych Stóp Istotą Najwyższą, ale wiemy już przecież, że wszystkowidzenie nie zależy od tego stanowiska. U Arapahów (Algonkini południowo-zachodni) Słońce nie jest Istotą Najwyższą, a mimo to jest wszyst-kowidzące. Pojmuje się je jako oko, oko dnia. Słowo oznaczające „Słońce” znaczy dokładnie „śnieżne oko”, słowo „księżyc” natomiast znaczy „oko nocne”. W symbolice tzw. tańca Słońca pierwszy kapłan przedstawia Słońce, kapłanka zaś Księżyc; on widzi wszystko we dnie, ona w nocy ¹⁴⁴.

U Czejenów (Algonkini południowo-zachodni) pojęcie Istoty Najwyższej oscyluje między Heammavihio, „Wodzem z góry”, a Słońcem¹⁴⁵. W „Wielkim Świętym Tańcu” — tak zwanym

,.Tańcu Słońca” — Istotę Najwyższą, „Wielką Magię z góry” reprezentuje środkowy słup budynku, w którym ceremonia się odbywa, i W ciągu całego obrzędu spojrzenia uczestników przenoszą się kolejno z tego słupa na słońce i na odwrót. Obrzędowi sprzyja „obfitość dobrej wody i dobry podmuch wiatru, czyli oddech Du-eba-Maga, który każdej rzeczy się przygląda” ¹⁴⁶.

d. Algonkini wschodni

O ile Algonkini zachodni ulegli, także i w dziedzinie religii, wpływom ludów prerii (Sjuksom), to wschodni i południowi wystawieni byli szczególnie na wpływ Irokezów oraz ich kultury rolniczej i matriarchalnej¹⁴⁷. Wpływy irokeskie dają się szczególnie odczuć u Lenapów, czyli Delawarów, u których, podobnie jak u Czejenów, następstwo pokoleń liczy się w linii macierzystej.

Lenapowie mieli swoją Istotę Najwyższą zwaną Ketanitowit, Wielki Duch, Wielki Manitu, Stwórca, „Nasz Pan”, „Nasz Wspólny Ojciec” ¹⁴⁸. Ternu specjalnie bóstwu poświęcone było wielkie doroczne święto, obchodzone jesienią w ciągu dwunastu, nocy i dwunastu dni. Ceremoniał, zarówno u Unamów czy Lenapów z Oklahomy, jak u Minsów (Munceys), czyli Lenapów z Ontario (Kanada), odprawiano w Wielkim Domu, czworokątnym budynku używanym wyłącznie do tej okazji. Wielki Dom zbudowany był z surowych pni drzewnych, w dachu miał dwa otwory do wpuszczania dymu, odpowiadające dwom paleniskom umieszczonym na ziemi. Wierzono, że wielki słup środkowy, na którym wspierał się dach, sięga ponad nim wysoko, wysoko w górę, aż do dwunastego nieba (leżącego najwyżej nad ziemią), gdzie przebywa Wielki Duch. Słup ozdobiony był „dwiema płaskorzeźbami przedstawiającymi twarz ludzką; jedna zwrócona była na wschód, druga na zachód”. Prawa strona każdej twarzy pomalowana była na czerwono, lew-a na czarno¹⁴⁹. Dalsze dziesięć słupów rozmieszczone było po zewnętrznej stronie ścian, po trzy przy każdym z dłuższych boków budynku i po dwa po obu stronach drzwi, znajdujących się w krótszych ścianach. Na każdym słupie widniała także twarz ludzka w połowie czerwona, w połowie czarna ¹⁵°. Według Harringtona tych dwanaście twarzy wyobrażało dwuna-

357

25 _ Wszechwiedza bog^w