Obraz7

178 XXI. Podziały i jedność władzy w państwie

244.    Państwa o ustroju demokratycznym i arystokratyc^^H nie są, zdaniem Monteskiusza, z natury swojej państwami wolny* mi. Wolność polityczna istnieje jedynie w warunkach rzi|<lńit umiarkowanych - pisał w dziele O duchu praw -1[...] wiekumtd doświadczenie uczy, iż wszelki człowiek, który posiada włail/|, skłonny jest jej nadużyć; posuwa się tak daleko, aż napotka

ce [...]. Nawet sama cnota potrzebuje granic. Iżby nie można byli] nadużywać władzy, trzeba, aby przez naturalną grę rzeczy władali powściągała władzę. Ustrój może być taki, by nikt nie był zmu«| szony do czynienia rzeczy, których prawo nie nakazuje, i do zanifl chania tych, których prawo dozwala”. Zasadniczą więc wartośoit. którą Monteskiusz chciał promować i chronić dzięki upowszecH nieniu systemu trójpodziału wzajemnie zrównoważonych i ograni* czających się władz (por. amerykański check and balances system), była wolność. Koncepcja trójpodziału miała bardzo wyraźne zabarwienie liberalne, nie miała natomiast charakteru wyłącznie demokratycznego w rozumieniu rządów ludu, przez lud i dla ludu (Of the people, by the people, for the people - Abraham Lincoln, tak zwana mowa gettysburska z 1863 roku).

245.    Zasada trójpodziału - w postaci, jaką nadali jej Locke i Monteskiusz - będąc owocem racjonalistycznej myśli oświeceniowej, znakomicie komponowała się z innymi elementami ówcze#j snej ideologii liberalnej, do której włączyć należy zasady: suwerenności narodu, równości obywateli wobec prawa, przyrodzonych, niezbywalnych praw jednostki, ochrony własności prywatnej, swobody gospodarowania, tolerancji religijnej itp. Natrafiła zatem na bardzo podatny grunt ideowy i w krótkim czasie znalazła wyraz w rodzącym się równolegle światowym ustawodawstwie konstytucyjnym. Stała się więc fundamentem doktrynalnym konstytucji Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej z 1787 roku, została przyjęta przez twórców polskiej Konstytucji 3 maja z 1791 roku oraz Konstytucji Francji z 3 września 1791 roku. W sposób rygorystyczny i pełny została zrealizowana zwłaszcza przez konstytucję USA, co ma o tyle znaczenie, że w odróżnieniu od konstytucji innych wymienionych tu państw, okazała się najtrwalsza, a zatem w sposób najbardziej głęboki przeniknąć mogła do praktyki ustro-pWssJ państwa. Zasada trójpodziału władz do dnia dzisiejszego Pluwana jest za fundament liberalno-demokratycznych ustrojów H^ilwowych (form rządu) i jest wyrażana wprost w wielu konsty-Mjuch państw współczesnych (por. np. art. 2 Konstytucji RP i 192 1 roku, art. 1 Małej Konstytucji RP z 1992 roku, art. 10 Kon-Myluoji RP z 2 kwietnia 1997 roku, art. 20, ust. 2 Konstytucji RFN ;• 1949 roku, art. 2, ust. 1 Konstytucji Republiki Czeskiej z 1992 ffttku, art. 8 Konstytucji Republiki Bułgarii z 1991 roku). Forma RSkres praktycznego urzeczywistnienia tej zasady są jednak W różnych państwach różne.

^ 246. Trójpodział władz w ujęciu Monteskiusza ma pionowy niejako charakter; dzieli pola działań państwa i organy władzy czynne na tych polach na trzy równoległe, równoprawne i wzajemnie powściągające się sektory. Jednakże poza owym trójpodziałem sytuują się pola działań i podejmujące te działania organy, których do żadnego z sektorów - władzy ustawodawczej, wyko-nuwczej i sądowniczej — nie da się zaliczyć. Dotyczy to w szczególności państwa współczesnego. Gdy spojrzeć od tej strony na dzisiejszą Polskę, to poza trójpodziałem sytuuje się na przykład działalność i sam urząd Rzecznika Praw Obywatelskich, Najwyższej Izby Kontroli (i innych instytucji kontroli państwowej). W ramach trójpodziału nie do końca mieszczą się liczne agendy państwa, czynne na przykład na polu nauki, oświaty, kultury, ochrony zdrowia, opieki społecznej itp. Podobnie sytuacja przedstawia się w innych państwach. Trójpodział władz decyduje zatem jedynie o podstawowym schemacie organizacji państwa. Nie ma natomiast charakteru wyczerpującego i wszechogarniającego. Tak jak w poprzednich dwóch stuleciach, podział, równowagę i wzajemne hamowanie się podstawowych władz (organów) państwa uznać należy za warunek zachowania w państwie wolnościowego ładu ustrojowego i przesłankę istnienia państwa prawa.

247. O podziale władzy w państwie można mówić w jeszcze innym sensie. Po pierwsze, można dostrzegać elementy takiego podziału w systemie, w którym działanie władz centralnych państwa (ustawodawczej, wykonawczej, sądowniczej) jest uzupełnia-