Obraz 0

184 XXII. Władza ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza

stwa, zwłaszcza gdy jest powszechna, bywa niekiedy poczytywał^ za cechę istotną reżimu demokratycznego. Jest też wysoko como ną cnotą republikańską.

Jednakże liczne państwa o reżimie autorytarnym lub totalilahi nym korzystają ze wsparcia armii w codziennej działalności równo w stosunkach zagranicznych, jak i, zwłaszcza, wewnętlfl nych. Armie, a także inne służby (policje, wywiad) uzyskują w nim taką pozycję, iż realna rola władz cywilnych w sprawowaniu władzy staje się drugorzędna. Państwo, niezależnie od prawem przepisanej formy rządu, przekształca się wówczas w dyktat m v militarną, a poprzedza ją zwykle tendencja do militaryzacji stoi-sunków panujących w państwie. Jak mówiono niegdyś o XVIII-i XIX-wiecznych Prusach i pozycji w nich sił zbrojnych: „To nic państwo ma armię, ale armia państwo”.

251.    Władza sądownicza usytuowana jest nieco z dala od głównych osi wiążących władzę ustawodawczą z wykonawczą. Pozwala to chronić niezależność sądów i niezawisłość sędziów. Nie zawsze jednak udaje się sądom uniknąć uwikłania w spory polityczs! ne. Nie zawsze potrafią one utrzymać się w roli bezstronnego arbitra^ kontrolera przestrzegania prawa, pozostając, jak chciał Monteskiusz^ jedynie ustami ustawy. Sądy, nie tylko zresztą w anglosaskim syste^ mie common law, ale także, choć w znacznie mniejszej skali, w kon^ tynentalnym systemie prawa stanowionego, prowadzą działalność prawotwórczą. Ponadto w wielu państwach współczesnych uczestniczą, w pewnym sensie, w parlamentarnym i pozaparlamentarnym procesie prawotwórstwa, działając jako organy kontroli konstytucyjności prawa (por. trybunały konstytucyjne w RFN, Polsce, Hiszpanii, we Włoszech, na Węgrzech, Sąd Najwyższy w USA).

252.    Organy władzy sądowniczej są na ogół dość rozbudowane. Istnieją sądy różnych rodzajów - wyodrębnione ze względu na rodzaj spraw, które rozpatrują. W czasach współczesnych wyróżnia się na przykład sądy powszechne rozpatrujące zwykle sprawy karne i cywilne, sądy wojskowe oraz sądy administracyjne. Ważne znaczenie ma także fakt, że na ogół sądownictwo jest zorganizowane na zasadzie wieloszczeblowości. Sądy niższych pitimcji są organami odwoławczymi (apelacyjnymi, kasacyjnymi, Hiwi/.yjnymi) od orzeczeń sądów niższych instancji. Wieloszcze-Howość sądownictwa łączy się z wieloinstancyjnością postępowania piłowego i z uprawnieniem stron do odwołania się od orzeczenia iililu niższej instancji. Istnienie takiego uprawnienia jest warunkiem rzeczywistego ukształtowania się państwa prawa.

W państwach współczesnych, zwłaszcza demokratycznych, Diuna jest zasada udziału obywateli w wymiarze sprawiedliwości. Obywatele niebędący zawodowymi sędziami uczestniczą, obok sędziów zawodowych, w orzekaniu w niektórych sprawach (np. karnych i cywilnych). Przybiera to postać na przykład ławy przysięgłych lub instytucji ławników.

Obok sądownictwa, będącego zespołem organów władzy puństwowej, istnieją sądy polubowne, sądy arbitrażowe i inne lego typu organy, działające poza aparatem państwa i rozstrzygające sprawy przekazane im przez strony pozostające w sporze. Pełnią one bardzo istotną rolę w dziedzinie obrotu gospodarczego, w tym międzynarodowego.

Ponadto wskazać wypada na istnienie międzynarodowych organów sądowych. W niektórych przypadkach rozstrzygają one ze skutkiem wiążącym w stosunkach wewnętrznych danych państw. Takim organem jest na przykład Europejski Trybunał Praw Człowieka oraz Trybunał Sprawiedliwości w Luksemburgu, będący sądem Unii Europejskiej.

253. Trójpodział władz nie jest całkowicie bezwzględny. Poszczególne piony odseparowanych od siebie władz splatają się ze sobą w rozmaitych konfiguracjach. Wynika to, w licznych krajach, z obowiązujących rozstrzygnięć normatywnych; jest jednak zarazem kwestią faktów o pozaprawnym, politycznym charakterze.