Obraz9

182 XXII. Władza ustawodawcza, wykonawcza i sądownieĄ|

stawę wiążącego rozstrzygania sporów w postępowaniach wych i parasądowych (np. arbitrażowych). Trudno tu rówfljH pominąć, co często podkreślają filozofowie prawa naturulni^H normy porządku ponadpozytywnego, czyli takiego, którego iwrti* cą nie jest władza publiczna. Ich zdaniem prawo takie kszlulląH standardy sprawiedliwości wieczystej lub przynajmniej odpovM^| dającej ideałom i potrzebom danej epoki dziejowej.

249.    Z drugiej zaś strony, organy władzy ustawodawczej nil i ograniczają się do prawotwórstwa. Do ich kompetencji bardzo czffl sto należy działalność kreatywna. Parlamenty tworzą inne organjfl państwa i pełnią istotną rolę w zapewnianiu ich personalnej obsady! Dotyczy to przede wszystkim organów władzy wykonawca*| (np. powoływanie na urząd prezydenta, obsada stanowisk rządowy®!}), a niekiedy i władzy sądowniczej (obsadzanie lub udział w obsadzaniu stanowisk sędziowskich). Ponadto władza ustawodawcza ma (choć nie we wszystkich krajach w takim samym zakresie i formach® prawnych) kompetencje kontrolne wobec władzy wykonawczą® Jest instytucją, wobec której rząd i poszczególni jego członkowie ponoszą w licznych państwach odpowiedzialność parlamentarną. Niekiedy też uczestniczy ona w realizacji odpowiedzialności konstytucyjnej najwyższych funkcjonariuszy państwa. Odpowiedziały ność ta ma quasi-kamy charakter.

Izby parlamentarne działają też niekiedy jako organy władzy sądowniczej. Tak jest na przykład w przypadku brytyjskiej Izby Lordów, która występuje jako najwyższy sąd apelacyjny i Senatu USA, który rozstrzyga w sprawach o impeachment, wniesionych przeciw najwyższym urzędnikom państwa (np. przeciw prezydentowi). W Polsce Zgromadzenie Narodowe (połączone Sejm i Senat) mogą występować z oskarżeniem wobec prezydenta o naruszenie konstytucji oraz o popełnienie czynów przestępczych. Organem sądzącym jest wówczas, powoływany przez Sejm na okres jego kadencji, Trybunał Stanu.

250.    Co się tyczy władzy wykonawczej, ważną kwestią jest jej wewnętrzna struktura. Może mieć ona kształt monistyczny lub dualistyczny (jedno- lub dwugłowy). W pierwszym przypadku

HRtya państwa jest zarazem szefem rządu (administracji). Działa ftllli samodzielnie, posługując się powoływanymi i odwoływanymi |łi ł\"/< siebie urzędnikami. Stosunki między szefem rządu a jego HI zielnikami układają się na zasadzie dekoncentracji uprawnień.

I liku sytuacja istnieje na przykład w USA, gdzie prezydent (głowa fcńutwa) jest też szefem administracji federalnej. W drugim przy-jłiidku mamy do czynienia zarówno z głową państwa (np. prezy-ilt nlcm, królem), jak i z rządem oraz jego szefem (premierem, kunclerzem). Instytucje te to odrębne centra władzy wykonawczej. NlOiunki między głową państwa a rządem i jego szefem mogą przybrać jedną z trzech postaci: (a) dominacji głowy państwa nad ■lądem — rząd jest wówczas organem realizującym politykę wypiąć zaną przez głowę państwa; (b) równowagi w stosunkach między dwoma centrami władzy wykonawczej; (c) dominacji rządu nud głową państwa. W tym ostatnim przypadku głowa państwa pełni zadania przede wszystkim symboliczne i reprezentacyjne, i Zasadą organizacyjną znaną w większości państw jest to, że rządowy pion władzy wykonawczej jest bardzo rozgałęziony, zarówno ze względu na jego wewnętrzny podział (administracja ogólna - zespolona, i administracje specjalne różnych dziedzin), jak i (niekiedy) na jego wieloszczeblowość.

Warto zauważyć, że do pionu rządowej lub prezydenckiej władzy wykonawczej należą siły zbrojne (armia), formacje porządku wewnętrznego (policja jawna i tajna), służby wywiadu itp. Trudno wskazać przykład państwa dawnego lub współczesnego, które nie utrzymywałoby i nie posługiwałoby się tego typu instytucjami. Ich formy organizacyjne były nader różne, a w przypadku armii - od pospolitego ruszenia wolnych obywateli, przez armię pochodzącą z poboru, armię zawodową, do płatnych, cudzoziemskich wojsk zaciężnych. Pozycja sił zbrojnych w państwie bywała także rozmaita, od raczej drugorzędnej do takiej, w której armia stanowiła, jak to niekiedy określano, stos pacierzowy państwa, główną instytucję, na której opierało się samo jego istnienie i(lub) od której zależał kształt panującego w nim reżimu politycznego.

W państwach o reżimie demokratycznym za oczywiste uchodzi odsunięcie armii (i innych służb podobnego rodzaju) od udziału w bieżącej polityce. Służba obywateli w siłach zbrojnych pań-