Obraz66 (4)

MK

• Sielanka ziemiańska? ■

trudności przez wprowadzenie — obok „bucolicum carmen” — innych terminów, np. „ecloga”.⁵¹

Uczeni nowożytni również stwierdzają, że utwory zaliczane do tego gatunku mogą być w różnym stopniu bukoliczne; w związku z tym przyjęto pieśni pasterskie sensu stricto nazywać bukoliką: jni, zaś jako terailn szerszy występuje idylla.⁵² Wydaje się, że jeśli któryś z tych terminów mógłby służyć jako określenie pieśni ziemiańskiej, to raczej drugi, ale i on budziłby w tej funkcji zastrzeżenia.

Analiza bukolik antycznych doprowadziła do wyodrębnienia trzech zasadniczych wyznaczników gatunku. Najważniejszy z nich to sceneria pasterska: wieś, a konkretnie pastwiska, łąki i gaje tworzące „locus amoenus”; następnymi są motywy śpiewu i miłości.^5rI choć rozwój pieśni pasterskiej w antyku i w poezji nowołacińskiej zmierzał do wprowadzenia nowych bohaterów (np. rybaków, myśliwych, nawet oraczy lub żeńców) bądź też nowych funkcji (np. bukolika epicedialna, urodzinowa, weselna, pastorałka religijna), to jednak na ogół przynajmniej jeden z tych zasadniczych wyróżników zachowywano. Jeśli bohaterem przestawał być pasterz, pozostawała zwykle tematyka miłosna, natomiast przy zmianie funkcji znikały żale zakochanych, ale postacią mówiącą był pasterz.⁵⁴ Oczywiście, istnieją utwory zawierające w tytule bądź w tekście informację o przynależności do bukolik lub włączone w cykle sielanek, lecz wolne od wszystkich wymienionych wyróżników; trudno w takim wypadku wierzyć deklaracji autora.⁵⁵

Olbrzymia większość wierszy ziemiańskich nie rozgrywa się w scenerii typowo pasterskiej; pojawia się ona — jak stwierdzono wyżej — jedynie w funkcji pomocniczej. Tylko nieliczne, i to te, które chcielibyśmy zaliczyć do pogranicza pieśni ziemiańskiej,

51    Zob. A. Krzewińska, Sielanka staropolska. Jej początki, tradycje i główne kierunki rozwoju, Warszawa 1979, Towarzystwo Naukowe w Toruniu. Prace Wydziału Filologiczno-Filozoficznego, t. XXVH, z. 1, s. 13-15.

52    Zob. J. Łanowski, Bukolika (materiały do „Słownika rodzajów literackich"), „Zagadnienia Rodzajów Literackich" III, 1960, z. 2(5), s. 192. J. Ławińska-Tyszkowska, Bukolika grecka..., s. 25, pisze: „Nazwa «eidyllion» (idylla) obejmuje wszystkie utwory Teokryta, jego anonimowych następców, Moschosa, Biona i również poetów rzymskich. Bukoliki to tylko te utwory, w których występuję pasterze, mające scenerię bukoliczną, czyli pasterską.”

53    Zob. J. Ławińska-Tyszkowska, Bukolika grecka..., s. 170; autorka streszcza tu ustalenia Ph. -E. Legranda i B. A. van Groningena. Zob. też omówienie utworów wykorzystujących motyw Arkadii: J. Sokołowska, Dwie nieskończoności. Szkice o literaturze barokowej Europy, Warszawa 1978, rozdz. 2: Arcadia profana.

54    Zob. charakterystykę łacińskiej pieśni pasterskiej w książce: W. L. Grant, Neo-Latin Literaturę and the Pastorał, Chapel Hill, The University ot North Carolina Press, 1965.

55    Tak jest np. z Eklogami Auzoniusza, zob. J. Łanowski, Bukolika, s. 196.

71