Obraz61 (4)

• Staropolska poezja ziemiańska ■

bliżej stosunkiem pieśni ziemiańskiej do sielanki, zarówno bowiem Krzewińska, jak i — do pewnego stopnia — Karpiński stosunek ów uważają za bliski.

precyzyjne,⁴⁴ skoro na przykład Żywot szlachcica we rosi Zbyli-towskiego i Dworskiej fortuny z domowym bytem paradiastole Kochowskiego znalazły się w pierwszej grupie, zająć się trzeba

Wskażmy najpierw sielankowe motywy obecne w utworach ziemiańskich. Punktem wyjścia będzie znów pieśń Panny XII Jana Kochanowskiego. Znajduje się w niej strofa budząca zainteresowanie badaczy i wywołująca niejakie zaskoczenie u czytelników:

Stada igrają przy wodzie,

A sam pasterz, siedząc w chłodzie, Gra w piszczałkę proste pieśni;

A faunowie skaczą leśni

(w. 41-44)

Przede wszystkim dziwią owi faunowie (we wcześniejszej, dochowanej w rękopisie wersji — satyrowie),⁴⁵ postacie fantastyczne, nieco jakby obce w tym utworze mocno osadzonym w realiach życia, i to w realiach polskich (zob. „roczna czeladź”, „komin”, „cenar i goniony”); poza tym pasterz pojawia się tu dosyć niespodziewanie: wcześniej mowa była o „oraczu” i „gospodarzu”, wymieniano też raczej zajęcia rolnicze niż pasterskie. Sam Kochanowski pośrednio potwierdził konwencjonalny charakter tego obrazu i jego odrębność, włączając omawianą strofę również do Pieśni II 2 (w. 37-40).

Nie tylko faunowie, ale i inne rekwizyty poetyckie: „pasterz”, „fujarka”, „proste pieśni” i „stada” wyraźnie wywodzą się ze świata sielanki. Wskazywano nawet konkretny urywek Eklogi VI Wergiliusza jako ewentualny wzorzec dla omawianej strofy:

[Sylen:] „Pieśni, którejście chcieli, słuchajcie. Wykupię się pieśnią Od was, a jej [najadzie Egle] dam inną zapłatę." I wraz rozpoczyna. Patrzcie — a oto w takt pląsają leśne zwierzęta,

Z nimi Faunowie, a dęby hartowne chwieją listowiem.'¹¹’

Proste porównanie przekonuje, że Kochanowski nie ograniczył się do parafrazy tego fragmentu eklogi Marona, lecz stworzył całość utkaną z obiegowych motywów sielankowych. Sens tego zabiegu wydaje się jasny: chodziło o rodzaj „cytatu literackiego”,

44    Zwrócił na to uwagę A. Karpiński, Staropolska poezja..., s. 157.

45    i. Pełc, Jan Kochanowski..., s. 380.

46    Wergiliusz, Bukoliki i Georgiki (wybór), przełożyła i opracowała Z. Abramowiczówna. Wrocław 1053 BN U 83, s. 26.

66