Obraz67 (3)

• Staropolska poezja ziemiańska -

ukształtowane są na sposób meliczny, czasem z wyraźnym podziałem na dwa plany: opis sytuacji i przytoczoną pieśń. Na ogół jednak wypowiedź poetycką organizują reguły retoryczne, co wiąże się z panującą w tych wierszach sytuacją apelu lub perswazji. Również miłość nie jest tematem ziemiańskim, wręcz przeciwnie: ważnym składnikiem szczęścia, jest w nich — wzorem Horacego — wolność od cierpień miłosnych; uzyskać ją było można przez zajęcie się np. polowaniem. Jan Libicki ujął to tak:

Kto się tym zabawiając trapiących nie zbywa Frasunków, które miłość przynosi zgryźliwa?

(Żywot ziemiański, w. 37-38)

To samo stwierdzenie przybrało u Kochowskiego formę niemal rubaszną:

Niech kogo tęgi afekt piecze do Kasi,

Zabawka ta miłość zgasi.

(Prawdziwa szczęśliwość, w. 43-44)

Przypomnijmy tu jeszcze, że w poezji ziemiańskiej kobieta to raczej gospodyni niż kochanka czy cel westchnień miłosnych; czasem tylko ogarnięty czułością ziemianin nazwie swą żonę „spół-towarzyszem” bądź „przyjacielem”.

Skoro więc pieśń ziemiańska nie zawiera żadnego z podstawowych wyznaczników gatunkowych bukoliki, nie można jej do tego gatunku zaliczać (nawet wziąwszy pod uwagę wspomnianą nieostrość jego definicji). Nie mogą o tym bowiem decydować drugorzędne elementy wspólne pieśni ziemiańskiej i pasterskiej, choć jest ich sporo. Przede wszystkim narzuca się jako oczywiste pokrewieństwo tematów: zarówno w sielance, jak i w pieśni ziemiańskiej miejscem akcji ]est wies7 wiejska przyroda staje się przedmiotem pochwały. Jednak owo podobieństwo nie oznacza tożsamości: jak się okaźuje, inne elementy wiejskiego krajobrazu i wiejskiego żywota interesowały autora sielanek, a inne poetę ziemiańskiego. Ten drugi zwracał uwagę głównie na przyrodę zagospodarowaną, nawet na chwilę nie zapominając o „pożytkach wieśnych”. Również w opisie życia swych bohaterów akcentował rolę pracy, często — obiektywnie patrząc — dość żmudnej, lecz traktowanej nieodmiennie jako przyjemność. Jakże to odbiega od etosu pasterzy-bohaterów sielanek, których życie przebiegało w atmosferze bezczynności! Renato Poggioli ujął to w formie porównania, które często za nim przytaczano: ..Pasterz literacki ma w swym herbie nie przezorną i mądrą mrówkę z bajki, harującą cały rok, aby przygotować się ha odparcie ataków srogiej zimy,

72