Obraz (1537)

202 Anuli/.u iuaj;|lku pr/.edsiyhiuiNlwu

W przypadku zdecydowania o niemożliwości dalszego eksploatowania zużytych fizycznie lub ekonomicznie środków trwałych konieczne jest więc ustalenie sposobu ich odnowienia oraz efektów, jakie chcemy z tego tytułu uzyskać. W takim przypadku można rozważyć następujące możliwości:

•    zwiększenie stopnia wykorzystania posiadanych środków trwałych;

•    odtworzenie nieprzydatnego środka trwałego, tj. zastąpienie go nowym środkiem trwałym o cechach prawie identycznych lub co najmniej bardzo zbliżonych do cech zastępowanego obiektu;

•    zmodernizowanie środków trwałych, tj. nabycie w miejsce likwidowanych obiektów trwałych środków bardziej nowoczesnych (wydajnych, energooszczędnych itp.), umożliwiających postępowe metody wytwarzania.

Należy podkreślić, że podjęcie trafnej decyzji z podanego wyżej zakresu nie jest łatwe.

W funkcjonujących (czynnych) przedsiębiorstwach odtwarzanie środków trwałych i modernizacje są realizowane na ogół stopniowo w miarę zużywania się posiadanego majątku trwałego. Ponadto o tempie realizacji tych inwestycji decyduje nieraz wielkość środków finansowych, jakie mogą być w poszczególnych okresach przeznaczane na zakupy inwestycyjne. Stopniowe zmiany odtworzeniow⁽e i modernizacyjne w przedsiębiorstwie utrudniają kompleksową analizę gospodarki środkami trwałymi, gdyż zmiany te są często odległe w czasie, mimo że dotyczą ściśle ze sobą współpracujących urządzeń produkcyjnych. Dlatego aby racjonalnie podejść do zagadnienia, powinno się opracować i okresowo aktualizować wieloletnie plany odtwarzania środków trwałych przedsiębiorstwa. Plany takie powinny zapewniać właściwy rozwój działalności firmy. Powinny one zawierać określenie zakresu rzeczowych czynności zmierzających do utrzymania majątku trwałego na odpowiednim poziomie oraz wielkości nakładów inwestycyjnych niezbędnych do ich wykonania.

6.5. Amortyzacja

Wysokość amortyzacji jest zależna od okresu użytkowania środków trwałych, a więc od tempa ich zużycia. Zużywanie się środków trwałych wynika z następujących przyczyn¹:

•    uczestnictwa środka trwałego w procesie produkcyjnym, podczas którego następują procesy mechanicznego, cieplnego czy chemicznego zużycia;

•    upływu czasu eksploatacji środka trwałego i związane z tym awarie, zniszczenia;

•    działania zewnętrzne, zwłaszcza atmosferyczne (temperatura, wiatr, deszcz itp.);

•    zmniejszenie się rynku na produkt, do którego wykonania środek trwały jest przeznaczony;

•    stosowanie w innych konkurencyjnych firmach do wykonania tego samego produktu wydajniejszych środków trwałych (o wyższym poziomie technicznym), umożliwiających zmniejszenie kosztów produkcji.

Ze względu na przyczynę zużycia można wyróżnić następujące okresy użytkowania, zwłaszcza najbardziej podatnych na zużycie maszyn i urządzeń |/,ob. Muhlemann, Oakland, Lochyer, 1995, s. 2011;

I) okres fizyczny,

’) okres techniczny,

1) okres rynkowy,

4)    okres księgowy,

5)    okres ekonomiczny.

Okres fizyczny to okres, kiedy środek trwały może być eksploatowany i kiedy wysokość kosztów jego użytkowania w przedsiębiorstwie uzasadnia tę eksploatację. Pod koniec tego okresu, ze względu na zużycie fizyczne środków trwałych, koszty eksploatacji znacznie się podnoszą na skutek wyższych kosztów napraw i remontów, wynikających z częstych awarii, produkcji wyrobów wybrakowanych itp. Długość tego okresu zależy od tempa narastania dodatkowych kosztów, wynikających /. eksploatacji zużytych środków trwałych.

Okres techniczny to okres eksploatacji środka trwałego do chwili pojawienia się nowych typów urządzeń o wyższych parametrach technicznych i eksploatacyjnych. Długość tego okresu zależy od tempa postępu technicznego w określonej dziedzinie.

Okres rynkowy zależy od rodzaju produktu. Kończy się wtedy, gdy produkt przestaje być kupowany na rynku, a maszyna lub urządzenie nie mogą wytwarzać innych produktów. Długość okresu rynkowego zależy od długości życia produktu.

Okres księgowy to okres amortyzowania środka trwałego zgodnie z obowiązującymi przepisami finansowymi.

Okres ekonomiczny to najkrótszy z trzech pierwszych okresów; powinien być równy okresowi księgowemu. Na jego podstawie powinny być wyznaczane średnic stawki amortyzacyjne. Jeżeli okres księgowy nie równa się okresowi ekonomicznemu, to należy ten fakt uwzględnić w polityce odtworzeniowej w przedsiębiorstwie. W przypadku gdy okres ekonomiczny jest krótszy od okresu księgowego, firma musi odtworzyć zużyte środki trwałe nie w pełni umorzone.

Problemy zużywania się środków trwałych, ograniczonego okresu ich eks ploatacji oraz stopniowego odtwarzania się kapitału trwałego w kolejnych cyklach produkcyjno-handlowych prowadzą do zdefiniowania pojęcia amortyzacji.

W. Janasz, pisząc o istocie amortyzacji, stwierdza, że wyraża się ona w „realnym procesie oddzielenia części wartości od funkcjonujących środków trwałych w rczul tacie produkcyjnego ich wykorzystania, która to wartość kontynuuje kolejny ruch w pieniężnej formie jako składowa część zrealizowanej wartości towaru...” [Janasz,

1

Problem ten jest szeroko opisany w literaturze dotyczącej eksploatacji środków trwałych [zob. m.in. Bieliński, 1989. s. 85].