Obraz (2294)

32 PSYCHOLOGIA MOTYWACJI

/PotraebyX Vsamorealizacii\ ~ spełnienia się, ' wykorzystania swojego potencjału

Potrzeby estetyczne: symetrii, porządku I piękna

Potrzeby poznawcze: wiedzy, rozumienia, odkrywania

Potrzeby szacunku: osiągnięć, poczucia kompetencji, aprobaty' I uznania

Potrzeby przynaleinoścl i miłości: wiązania się z Innymi, bycia akceptowanym. przynależności

Potrzeby bezpieczeństwa: poczucia bezpieczeństwa, spokuju, bmku zagrcżtnla

Potrzeby fizjologiczne: gtód, pragnienie Itd.

Hierarchia potrzeb opracowana przez Maslowa. Potrzeby zostały uporządkowane w formie piramidy, u dołu której znajdują się najbardziej podstawowe potrzeby (Maslow, 1943,1970)

trzebą władzy. Z jego dziel wynika, że potrzeba osiągnięć odgrywa fundamentalną rolę w naszym zachowaniu. Powrócimy do tego zagadnienia w rozdziale 13.

Hierarchia potrzeb Maslowa

Jednym z najsłynniejszych teoretyków potrzeb byl Abraham Maslow (1908-1970). Twierdził on, że podstawowe potrzeby fi-zjologiczne.wiążą się z niedoborem, a potrzeby wyższe - że wzrostem. Pokrywa się to z podziałem motywacji-na unikającą czegoś Oraz dążącą do czegoś. Zdaniem Maslowa potrzeby można podzielić na kategorie tworzące strukturę hierarchiczną, u podstaw której leżą potrzeby elementarne (rycina 1.1). Dopiero kiedy potrzeby z najniższego poziomu zostaną zaspokojone, ważne stają się potrzeby wyższego rzędu. Potrzeby bezpieczeństwa uaktywniają się dopiero wtedy, kiedy zostaną zaspokojone potrzeby fizjologiczne (pożywienia, wody, ciepła). Zanim ludzie uświadomią sobie potrzebę przynależności i miłości, muszą najpierw zaspokoić potrzebę bezpieczeństwa. Jak pokazano na rycinie 1.1, najwyższą z potrzeb ludzkich jest potrzeba samorealizacji, ale pojawia się ona dopiero po zaspokojeniu pozostałych potrzeb. Do poglądów Maslowa powrócimy w dalszej części niniejszego rozdziału. '

Wzmacnianie i kształtowanie potrzeb

Wielu dawnych psychologów uważało, że wprawdzie podstawowe ludzkie potrzeby są człowiekowi wrodzone, to jednak można je wzmacniać za pomocą nagród. Potrzeby wrodzone nazywali dyspozycjami do działania; postać stabilnych, silnych potrzeb mogły one uzyskać dzięki stymulacji za pomocą nagród. Dzięki połączeniu pojęć potrzeby i nagrody stało się możliwe uznanie roli środowiska w kształtowaniu ludzkich motywacji. Spotkało się to z ciepłym przyjęciem psychologów, uważających, że uczenie się odgrywa ważną rolę w kształtowaniu potrzeb.

Niektórzy psychologowie są zdania, że pewne potrzeby powstają niemal wyłącznie na skutek oddziaływań środowiska. Według McClellanda (1985) należy do nich potrzeba osiągnięć. Dowodził on, że u dzieci nagradzanych za osiągnięcia ten rodzaj motywacji rozwija się bardzo sil-"' nie. McClelland wykazał, że pewne style wychowywania dzieci lepiej służą powstaniu silnej potrzeby osiągnięć niż inne, potwierdzając tym samym pogląd, zgodnie z którym nagrody rzeczywiście odgrywają dużą rolę w kształtowaniu i stymulowaniu potrzeb.

Tradycja analizy czynnikowej

W miarę rozwoju teorii potrzeb zwiększała się liczba proponowanych potrzeb. Ponieważ podstawową zasadą każdej dobrej teorii naukowej jest wyjaśnianie zjawisk przy użyciu możliwie jak najmniejszej liczby używanych kategorii, ta proliferacja martwiła teoretyków motywacji. Zaczęli się zastanawiać, czy nie da się tej szerokiej gamy potrzeb sprowadzić do mniejszej liczby dyspozycji lub potrzeb podstawowych. Odpowiedzi na to pytanie miała dostarcżyć.analiza czynnikowa, procedura statystyczna sprawdzająca, czy . różni ludzie grupują określony zestaw pozycji testowych w ten sam sposób. Jeśliby tak było, to można by zasadnie wnioskować, że mają podobne struktury psychiczne. W ramach analizy czynnikowej Raymond Cattell (1905-1998) zaproponował model 16-czynnikowy (1971). Następnie pojawił się model 3-czynnikowy. (1991) Hansa Eysencka (1916-1997) oraz model 5-czynnikowy (1992), opracowany przez tandem badaczy Paul T. Costa -Robert McCrae. Różna liczba czynników wynika między innymi z tego, że badacze rozpoczynali od różnej liczby zestawów pozycji testowych. Zazwyczaj punktem wyjścia do analizy czynnikowej są istniejące testy osobowości. Chcąc zmierzyć stopień występowania danej cechy osobowości u określonej osoby, badacze proszą osobę badaną o ustosunkowanie się do wskazanych pozycji testowych (zazwyczaj są to zdania twierdzące) dotyczących tej cechy. Odpowiedzi mierzy się według przyjętej skali. Różna liczba czynników bierze się stąd, że w testach wypeł-nienianych przez osoby badane znajdują się rozmaite pozycje.

Zdaniem Costy i McCrae’a (1992) u podłoża wszystkich cech osobowości znajduje się pięć podstawowych czynników:

» Neurotyczność (zwana również emo-cjonalnością negatywną), charakteryzująca się wysokim poziomem lęku, wrogości, depresji oraz skrępowania, o Ugodowość, charakteryzująca się ciepłem, współczuciem, sympatią, kontrastującymi z nastawieniem krytycznym, nieufnym i sceptycznym, o Sumienność, charakteryzująca się ... produktywnością, poszanowaniem zasad moralnych i odpowiedzialnością, ■ kontrastującymi z pobłażaniem dla siebie oraz nieumiejętnością odraczania gratyfikacji.

o Otwartość na doświadczenia (zwana również intelektem), charakteryzująca się różnorodnością doświadczeń, docenianiem wartości intelektualnych, wrażliwością estetyczną, kontrastującymi z posługiwaniem się stereotypami ptcio-