Obraz (2780)

Spośród wielkich stylów kolejno wy stępujących w Europie, tj. slyln m mańskiego, gotyku, renesansu i hu roku, właśnie barok jest najżywmy Jest stylem najbardziej żywiołowym i tym, który jako pierwszy objął no wy kontynent Ameryki, gdzie wypi. wiedział się w oryginalny spiiNóli Dotarł do Rosji, gdzie opanował architekturę nowo wznoszonej stoli cy — Petersburga. Barok wprowadźII z gruntu nowe odczucie s/lulii, zmiękczył formy renesansu i klasy cyzmu, postawił przed nią nowo za dania. Bez odkryć baroku, tj. bn* nadania wartości światłu j przest>/.e ni, sztuka naszych czasów byłaby uboższa. Ciągle powracają pewnn barokowe efekty, i jeśli ich zabrali nie w wystroju jakiegoś wnętrza, brak w nim ciepła lub rozmaitości.

Styl baroku, podobnie jak każde zdecydowane działanie ludzkie, wyraźno i silne, budzi sprzeciwy.

Nazwa stylu pochodzi od portugalskiego słowa barocco oznaczającego nieregularnie rozwiniętą perlę. W języku francuskim w 16 wieku wyraz ba>oque oznaczał bogactwo ozdób. Do dziś spotyka się określenie baroku jako synonimu przesady, dziwacznych pomysłów, a nawet braku sma-itu. W Anglii, która nigdy nie przeżyła baroku, a nawet miała do niego nieżyczliwy, lekceważący stosunek, ciągle spotyka się zdanie, że barok jest tylko odmianą renesansu, lub że jest jedynie rodzajem projektowania w okresie późnego renesansu, jest „reakcją wobec klasycznych form, ustalonych przez Palladia. Bardzo często dla baroku charakterysty-

. * 11 y i<v,l nadmiar zwojów, krzywizn 1 1/r/bionych ornamentów" (E. Fle-1'liur).

V\ historii sztuki późno zrozumiano w.nlość baroku, jego irracjonalizm, ln._(lmtwo fantazji i motywów. Przemianę poglądów na barok można tyl-iii> porównać z przemianą spojrzenia u.1 gotyk, który także przez dłuższy . /.is uważano za zepsuty smak, obda-1/u|ąc go nazwą o ujemnym znaczeniu.

N.iwet obecnie wśród duchowieństwa katolickiego daje się od czasu do 1 /.isu zauważyć tendencja do tzw. ,.oczyszczania" kościołów ze sprzętów barokowych, jako rzekomo nie licujących z powagą wiary. Te bardzo szkodliwe poglądy znajdują zwolenników i w Polsce.

Sprawiedliwą ocenę baroku i zrozumienie istoty tego stylu zawdzięczamy znakomitym historykom sztuki. Emil Małe, Cornelius Gur-litt, Corrado Ricci, a przede wszystkim Henryk Wólfflin, zdefiniowali pojęcia renesansu i baroku i oddzielili od siebie te style.

lłarok w dzisiejszym rozumieniu jest to styl trwający od drugiej połowy 16 wieku do czasu około 1760, jeśli dodać tu jeszcze styl rokokowy, któ-t y w swej istocie jest ostatnią fazą baroku.

Barok jest wyrazem przemian religijnych, filozoficznych, społecznych i politycznych, jakie zaczęły się w 16 wieku. Po soborze trydenckim (1545—1563) kościół katolicki popierał rozwój sztuki barokowej, popularnej wśród wiernych. Doniosłość tego soboru polega właśnie na tym, że wprowadził żywą i piękną liturgię, że zamiast chłodnych doktryn wprowadził uczucie. Równocześnie filozofia, i nauki przyrodnicze, zwłaszcza matematyka, optyka ż astronomia, przekroczyły zakazany dla nich rejon myśli. Nie zawsze jednak w miejsce upadających przesądów średniowiecznych zjawiały się idee postępu. Irracjonalizm i mistycyzm występował jako reakcja, znajdując swoje odbicie i w sztuce. Stąd ciągłe sprzeczności i zamęt zjawisk. Monarchowie przywiązywali dużą wagę do etykiety i przepychu swych dworów, przekraczając często granice zdrowego rozsądku.

Zakon jezuicki, karny, zorganizowany, kosmopolityczny, popierał owe dworskie ambicje. W tym czasie Europa zaczęła się organizować w granicach państw o charakterze narodowym, a równocześnie kolonizowała kontynenty obu Ameryk. Wojna o niepodległość Stanów Zjednoczonych i rewolucja francuska kończą panowanie baroku, który służył nie tylko koncepcjom teologicznym, ale wyrażał także niepokój ówczesnych ludzi. Barok narodził się we Włoszech jako następstwo form renesansowych, stworzonych przez wielkich twórców w Rzymie i we Florencji. U początku baroku stoją Leonardo, Fra Bartolom-meo, Rafael, Corregio, Vasaxi, dalej zaś wielcy wenecjanie. Ale przede wszystkim do powstania stylu przyczynił się geniusz Michała Anioła, który rozumiał sztukę jako wyraz wzajemnego zmagania się sił psychicznych i sił natury.

Zasięg baroku jest bardzo duży. Obejmuje całą Európę z Rosją włą-