Obraz (646)

3. Budowa zdania

Przykładem mogą być wątpliwości, jakie budzą funkcje wyrażeń na fortepianie i w karty w zdaniach z czasownikiem GRAĆ:

Gram na fortepianie i w karty, (obiekty gry, jej narzędzia czy sposoby) Gram mazurka (obiekt) na fortepianie i na skrzypcach, (narzędzia czy sposoby)

Gram w karty (obiekt czy narzędzie) na fortepianie i na podłodze (miejsce)

Gram w skata (obiekt) znaczonymi kartami, (narzędzia)

Jeśli w zdaniu pojawiają się składniki o znaczeniu obiektu lub narzędzia, to są one dopełnieniami, a więc automatycznie odróżnia się jednostki: GRAĆ NA CZYMŚ ‘umieć’, GRAĆ W COŚ ‘umieć’, GRAĆ COŚ NA CZYMŚ, GRAĆ W COŚ CZYMŚ.

Jeżeli pojawiające się składniki wyrażają sposoby, to mamy do czynienia z okolicznikiem. Być może, mamy więc jednostkę: GRAĆ JAK / w JAKI SPOSÓB ‘umieć’.

Za interpretacją dopełnieniową przemawia możliwość dodania do wszystkich rozważanych zdań składnika, np. koncertowo / nieporadnie o niewątpliwej funkcji okolicznika sposobu, por.

Gram na fortepianie i w karty koncertowo / nieporadnie.

Gram mazurka na fortepianie i na skrzypcach koncertowo / nieporadnie. Gram w karty na fortepianie i na podłodze koncertowo / nieporadnie. Gram w skata kartami koncertowo / nieporadnie.

Zauważmy, że składnik wieczorami w zdaniu:

Marysia skłonna do zwierzeń wieczorami opowiadała o swoich przeżyciach.

można interpretować jako fakultatywny podrzędnik formy skłonna, jeżeli przyjmiemy, że skłonności Marysi ujawniają tylko w pewnym czasie (skłonna wieczorami, a przed południem — nie). Natomiast podrzędność formy w Krakowie wobec formy mieszkający w zdaniu:

Odwiedził mnie Janek mieszkający (taki, który mieszka) w Krakowie. wątpliwości nie budzi.

Ze względu na charakter okoliczności (znaczenie) wyróżnia się następujące typy okoliczników:

—    miejsca — pytania: gdzie?, dokąd?, skąd?, którędy?;

—    czasu — pytania: kiedy?, od kiedy?, do kiedy?, w jakim czasie?;

—    sposobu — pytania: jak?, w jaki sposób?;

—    akcesoryjny (okoliczności dodatkowych) — pytanie: jak?;