P1010031 (8)

130 Richard Sheppard

linicgo (w których widział nowoczesną wersję korporacyjnego państwa średniowiecznego, wolną zatem od mechanizacji, systematyzacji oraz „czarnej śmierci systemu kapitalistycznego”)¹, by pisać Cantos [Pieśni] — swą własną, współczesną wersję Boskiej komedii. Pieśni te, wedle Schwartza, zostały „za-1 projektowane, by rzucić wyzwanie wypaczonym wartościom cywilizacji Zachodu oraz rozbudzić cześć dla wartości najwyższych - odwiecznego stanu umysłu [eternal State of mind] -które staną się fundamentem nowego, bardziej ludzkiego społeczeństwa” (s. 148)². Także Hofmannsthal i George podążyli swymi własnymi, wcale podobnymi, ścieżkami od estetyzmu do różnych form radykalnego konserwatyzmu³.

Tam gdzie Pound i Eliot odwrócili się od złożoności i zamętu teraźniejszości w imię idealnej, hieratycznej przeszłości, inni moderniści, szczególnie w latach bezpośrednio następujących po wojnie, odwrócili się od tychże złożoności i zamętu w imię idealnej, socjalistycznej przyszłości⁴. Tak więc mniej lub bardziej^ krótkotrwała fascynacja utopią lewicową — np. u Ernsta Tollera, Johannesa R. Bechera, Rudolfa Leonharda, Kurta Hillera, Ludwiga Rubinera, Lyonela Fieningera, Bruno Tauta oraz członków grupy Arbeit Jur Kunst¹⁴² w Niemczech, czy też u Kandins-ky’ego, Majakowskiego, Aleksandra Błoka, El Lissitzky’ego , Władimira Tatlina i Aleksandra Rodczenki w Rosji - była r©»; wersem prawicowej nostalgii Eliota, Pounda, Hofmannsthali i George’a. Obie grupy modernistów naznaczyła głęboka tęslp nota za totalnym, obdarzonym centrum światem, w którym

Nowy Człowiek mógłby pod przewodem socjalizmu, lub zbawiona ludzkość pod boskim przewodem, odnaleźć bezpieczną tożsamość oraz transcendentne poczucie celu⁵. Błędem jest twierdzenie, podtrzymywane przez niektórych krytyków, że wszelka modernistyczna fascynacja utopią prowadziła do zaangażowania po stronie totalitaryzmu. Prawdą jest jednak, że radykalnie prawicowe iluzje doprowadziły Pounda na pozycje propagandysty państwa faszystowskiego, iluzje zaś radykalnie lewicowe przywiodły Bechera na stanowisko ministra kultury stalinowskiego państwa niemieckiego (NRD), którego hymn był jego kompozycją W obu przypadkach spaczone odczucie problematiąue doprowadziło w końcu do przerażająco prostej, totalitarnej reakcji.

Szósty typ odpowiedzi można z grubsza opisać jako „prymitywizm”. Kultury nieeuropejskie lub przednowoczesne używane są nie tylko jako źródła inspiracji estetycznej, lecz jako kulturowe modele do naśladowania. Stąd waga, jakiej nabiera hinduski filozof, profesor Godbole w A Passage to India, a wspólnota murzyńska Harlemu w części II poematu Poeta en Nueva York (1929-30) [Poeta w Nowym Jorku (1958)] Lorki. Intuicyjne, nieracjonalne usposobienie Godbole’a czyni zeń postać najlepiej do-stosowaną do tajemnic, wieloznaczności i pozbawionej określonych granic płynności, które Forster wskazywał za pomocą nieto-₍pograficznego słowa funkcyjnego [shifter] „Indie”. W poemacie , ziś Lorki to właśnie żywiołowy, mitologiczny, „wielki w rozpady"⁶ król Harlemu (którego broda, jak mówią, rozciąga się aż po samo morze) ofiaruje mieszkańcom Nowego Jorku, a szcze-fółnie wspólnocie murzyńskiej, jedyną nadzieję na zbawienie od |jęczącej frustracji i zrakowaciałej krwi wypływających z ich {■Kwolenia przez banał i materializm cywilizacji industrialnej⁷.

Siódmy typ odpowiedzi słusznie scharakteryzowany przez ^Jfel Bergmana jako „modemolatria”⁸, jest właściwy włoskie-

1

Ezra Pound, Jefferson and/or Mussolini (1933), New York 1935, s. 63 i 128. ij

2

¹¹⁹ Zob. Caims Craig, Yeats. Eliot, Pond and the Politics of Poetry, Lond Canberra 1982, szczególnie s. 251-89, oraz Elizabeth Cullingford, Yeats, Irela and Fascism, London-Basingstoke 1981.

Por. Adomo, George und Hofmannsthal, s. 249.

! Por. Hohendahl, op. cit, s. 91, gdzie autor mówi o lewicowym i prawico myśleniu utopijnym.

3

¹⁴² Por. Joan Winstein, The EndofExpression\sm: Art and the Novemberre: tion in Germany. 1918-19, Chicago 1990, s. 64-5 i 70-5.

4

Właściwie Eliezer Lisickij [przyp. tłum.].

5

Por. Bamouw, op. cit., s. 17.

6

F. Garda Lorca, Poezje wybrane. Warszawa 1958, s. 123.

7

Por. William Rubin, 'PrimitMsm' in Twentieth-CenturyArt, New York 1984.

8

PlrBergman, 'Modemolatria'et 'Simultaneita', Uppsala 1962.