24181 P1010034 (9)

136 Richard Sheppard

wiele tragicznych aspektów życia. W latach późniejszych Arp doszedł do takiego właśnie wniosku ⁵. Mimo to dadaizm wiąże się z ironią zawieszającą rozstrzygnięcie (suspensive irony), z „pełniejszą logiką obejmującą oba elementy alternatywy”, z „chęcią życia z niepewnością, tolerowania, a w kilku przypadkach akcep-| tacji świata postrzeganego jako przypadkowy i wieloraki, czasem nawet absurdalny” oraz ze zdolnością akceptacji „luk i nieciągłości”, czyli z cechami wyodrębnionymi przez Wilde’a jako centralne dla postmodernizmu (s. 44, 48-9). Dadaizm wykazuje się również praktycznie wszystkimi cechami, które są wedle McHaIe’a typowe dla postmodernizmu. Odrobinę wydaje się więc zaskakujące, że obaj zaledwie wzmiankują dadaizm!^{1 2 3}

W takim właśnie artystycznym krajobrazie skonstruowanym przez dadaizm żyje i porusza się Ulrich, Moglichkeitsmensch Musila [człowiek możliwy], „pozbawiony fikcji jaźni jako entele-chii rozwijającej się i rosnącej w zgodzie z jakimś prawem wewnętrznym”, nie nękany problemami „daremnego i często auto-destruktywnego poszukiwania tożsamości jako pełni, które zaniedbuje potencjalne gratyfikacje, jakie niesie otwarcie na innego”, pozbawiony również potrzeby pewności⁴. W rzeczy samej, jego odmowa poszukiwania rozwiązań ostatecznych poza jego własną sytuacją jego zdolność utrzymania ironicznej równowagi między pozostającymi w konflikcie, zazębiającymi się płynnymi możliwościami, które kształtują jego pozycję, oraz jego przygotowanie do życia bez jakiejkolwiek ostatecznej pewności

Problematyka modernizmu europejskiego    137

w elastycznej sytuacji, gdzie rozum jest tylko w ograniczonym stopniu pomocny — wszystko to czyni zeń przykład owej „nieeuklidesowej istoty ludzkiej”, która może żyć w „uniwersum Łobaczewskiego”. Tę właśnie możliwość dojrzał Eliot w artykule o Benie Jonsonie opublikowanym w Times Literary Supp-lemenl z 13 listopada 1919, lecz osiągnąwszy osobiste poczucie uporządkowanej centrycznie, „Euklidesowej” pewności, stłumił tę świadomość w opublikowanych w 1932 Selected Essays¹⁶⁰. Postawa Ulricha sytuuje go w tej samej kategorii co escncjalnic modernistyczne postaci Chaplina i Keatona - niepozorni ludzie potrafiący jakoś utrzymać równowagę w szalonym nowoczesnymuniwersum, gdy wszystko obraca się przeciw nim. i Ponieważ moderniści potrafili w sposób mniej lub bardziej Iklarowny dostrzec oraz zaakceptować złożone implikacje przyspieszającego procesu, który w naszej własnej epoce obrócił świat w elektroniczną scenę¹⁶¹ — czy też, jak chce Wilde, w globalny supermarket (s. 166) - stworzyli w sensie dosłownym awangardę penetrującą nie znane terytorium. Ponieważ jednak ów proces nie zamienił się jeszcze w totalny, akceptowany sposób życia uprawomocniony przez to, co Horkheimer i Adomo mieli nazwać ^przemysłem kulturalnym” (s. 138-88), wciąż otwarta była przed nimi możliwość reagowania nań w sposób niedostępny dla post-modemistów. Stąd częste, gorąco dyskutowane zarzuty, że postmodernizm nie jest zjawiskiem opozycyjnym. Moderniści wciąż byli w stanie albo dosłownie, albo poprzez wyobraźnię, poszuki- ^{5 6}

1

of the English Goethe Society, tom 49,1979, s. 45-83; Richard Sheppard „Dada and Politics”, Journal of European Studies, tom 9, 1979, s. 39-74; Krzysztof Fijałko* wski, „Dada and the machinę”, Journal of European Studies, tom 17, 1987, s. 233-51; Hannę Bergius, „Dada ais 'Buffonadc und Totenmcsse zugleich’”, w: Urr ter der Maskę des Narren, wydane przez Stefanie Poley, Stuttgart 1981, s. 208-20.

2

Rex Last, ..Arp and the Problem of Evil", w: New Studies in Dada: Essays and Documents, wydane przez Richarda Shepparda, Hutton 1981, s. 60-6.

3

^>s> Przeciwnie cytowany przez McHale’a Hassan, który rozumie powinowactw między Dada i postmodernizmem, posuwa się nawet do określania Dada jako zjawi-' ska postmodernistycznego („Towards the Concept of Postmodemism", w: Hasso, op. cit., s. 84-96, s. 91-2).

4

Bamouw, op. cit, s. 97,100 i 108.

5

^,M T. S. Eliot, „Ben Jonson”, w: Selected Essays 1917-1932, Londyn 1932, 1.147-60 [przełożone przez Helenę Pręczkowskąjako „Ben Jonson" w Szkice litera-tkk, Warszawa 1963, s. 21-38]. W oryginale pomiędzy „world" i „They” w wierszu

6

od dołu na stronie 156 następujące zdanie oryginału zostało pominięte: „It is •World like Lobatchevsky’s; the worlds created by artists like Jonson are like sy-Mns of non-Euclidean geometry” (.Jest to świat analogiczny do geometrii Loba-czewskiego; światy tworzone przez artystów takich jak Jonson są analogiczne do WMemów geometrii nieeuklidesowych”); zaś na stronie 159 w wierszach 11-12 •d dołu wyrażenie „two-dimenstional lifc" („życie dwuwymiarowe") zastąpiło •Joo-Euclidean humanity” („nieeuklidesowe człowieczeństwo”).

| ^Wl Por. wstęp Petera Handke do jego sztuki Kaspar (1967) (jej przekład polski *azał się w „Dialogu” 1970, nr 10); zob. także Hassan, op. cit., s. 39.