P1010222

28 Zbigniew Kloch

ków), w ten sposób utrwalają się schematy mentalne, rządzące konotacjami, którymi z powodzeniem zajmuje się lingwistyka kognitywna¹⁶.

Dla Dc Saussurea język istnieje w wielu stanach skupienia jako system, wypowiedź, przede wszystkim zaś - jako zespól dźwięków, którym odpowiadają mniej lub bardziej trwałe znaczeniowe wartości. Wysuwane wobec Kursu... oskarżenia o chęć unicestwienia mówiącego podmiotu, próbę unieważnienia historii są dobrym prawem interpretatorów, nie sądzę jednak, aby pozostawały w zgodzie z intencjami autora. Sadzę tez, że w istocie nie ma głębokiej sprzeczności między Irigaray i Tannen. Zapomniany dziś już nieco uczony, który - podobnie jak De Saussure - wywarł ogromny wpływ na rozwój XX-wiecznej humanistyki, pisał:

Gdy w procesie konstruowania wypowiedzi decydujemy się na wyrazy, prawie nigdy nie sięgamy do systemu języka, do ich neutralnej formy słownikowej. [...] Wyrazy języka są niczyje, ale zarazem słyszymy je tylko w indywidualnych wypowiedziach, czytamy w indywidualnych utworach.¹⁷

Nie staram się w tym miejscu powiedzieć, że Irigaray nie przeczytała Kursu..., przeprowadzone przez jej zespół badania z założenia są błędne; zajmująca się niegdyś Bachdnem Kristeva po prostu zapomniała, o czym pisał; Violi me pojęła niczego z tez Jakobsona o semantyzacji kategorii gramatycznych. Staram się jedynie pokazać, że w czasie konstytuowania się krytyka i lingwistyka feministyczna zajęte były przede wszystkim walką o przejęcie prawa do „własnego pokoju” (by posłużyć się tytułem książki Virginii Woolf, który jako metafora sytuacji kobiety piszącej zrobił zawrotną karierę). Lingwistyka feministyczna lat 70. i 80. walczy przede wszystkim ze stereotypem płciowości czy - szerzej - seksualności, rozpowszechnianym w różnych językach, zwłaszcza w językach zachodnich. Ciekawe, że ich „skażenie seksizmem” nie w każdym przypadku jest takie samo, co jasno wynika z prac zespołu Luce Irigaray. Lata 90. przynoszą zasadniczą zmianę w lingwistyce i krytyce, o której tu mowa. Wygląda na to, że w ostatnim dziesięcioleciu feminizm przemieścił się z pozycji zakładającej stałą gotowość do walki w stronę akceptacji, pojednania i uznania odrębności płci przeciwnej. Badania nad płciowością rozumianą jako ważny element kultury dowodzą, że stratyfikacje zachowań, wypowiedzi, dyskursów - zorganizowanych wokół tej kategorii -wyznaczają podziały kulturowej przestrzeni, obowiązujące we wszelkich jej odmianach i typach. Od płciowości nie można uciec, ale nie należy jej również absolutyzować, idealizować, demonizować. Taki też wniosek można wysnuć z pracy Grażyny Borkowskiej, która pisze o ewolucji krytyki feministycznej ostatnich lat:

Ib nie tylko płeć wyznacza typ związków łączących ludzi. Są one pochodną różnych czynników, różnych sytuacji egzystencjalnych, spośród których znaczenie decydujące mają - miłość i (oczekiwana) śmierć.¹⁸

Na typ związków łączących ludzi zasadniczo wpływa też sposób, w jaki mówimy, stylistycznie skorelowany z płcią kulturową, co nie óznacza, że przez to ostatecznie zdeterminowany jako postawa wobec drugiej płci, która jest w istocie postawą wobec inność drugiego człowieka.

Dl Slttfttttl lingwistyki fcministyant

29

PRZYPISY

\    }; P^err^^9, ^*1* (differance), przeł. J. Skoczylas, przejrzał S. Cichowicz, w: Drotł tM0

ctmtj plótófih wybór i wstęp M.J. Sieme.kję^azawa 1971

Jftfk a kultura, t. 9yPhf w języku i wTuitonfocd. J. Anusiewicz, K. Handke, Wrocław 199ł,s.6.    J

0. Baron, GrammarandGender, New Haven, London 1986, i 90-ltl.

Z. Gołąb, A. Heinz, K. Polański, Słownik terminologii językoznawczej, Warszawa 1968,

s. 490.

P. Violi, Lu Origiitts du genrt gramatical, „I.angages" (85), 1987.

K.    Handke, Język a determinanty płci, w: Płetw językn . , op. cit, i. 12.

L.    Irigaray, Suta et genrts & travers les langnagts. Elemónts cotrmumcdtion śmie, Parts 1990.

E. Sapir, Malt and Female Form of Speech in Yana, w: Selectet Writings of Edward Sapir in Langnagt, Cnltnr, Permality, ed. by D.G. Mandalbaum, Berkeley, Los Angeles 1963, s. 206-212.

9    „ (...) myślę coraz częściej, źe należałoby wystrzegać się seksuaiizowania wytworów kulturowych: że coś miałoby być kobiece, a coś męskie” {Kobiety. Rozmowa Eliant Botiąttey z Julią Kristtuą, „Teksty Drugie" 1993 nr 3/4, s. 281.

¹⁰    B. Walczak, Polszczyzna kobiet - prolegomena historyczne, w: Flet w jfzykn i..., op. cit.,

s. 93.

N Jfzyk a sytuacja kobiety, w: Język w świetle nauki, wybór i wstęp B. Stanosz, przeł. T. Ho* iówka, Warszawa 1980, s. 270.

¹²    Ibidem, s. 257.

¹³    Zob. N. Newcombe, D.B. ArknofF, Style and Sen of Speaker on Personal Perception, Journal of Personality and Social Psychoiogy" 1979, t. 37, nr 8, s. 1293-1303.

¹⁴    Przekłady polskie: A. Sylwanowicz: Ty nic nie rozumiesz! Kobieta i mężczyzna w rozmowa, Warszawa 1994; Co to ma znaczyć? Jak styk konwersacyjne kobiet i mężczyzn wpływają na to, kto jest wysłuchany, kto zbiera laury i co jest zrobione w pracy, Poznań 1997.

¹⁵    D. Tannen, Co to ma znaczyć? s. 130.

¹⁶    Zob. Konotacja, red. J. Bartmiński, Lublin \9S8; Językowy obraz świata, red. J. Baranin-ski, Lublin 1990; R. Łobodzińska,jat kobieta w języku polskim? w: Płeć w języku i..., op. cit., s. 181-186.

M. Bach tin, Problem gatunków mowy, w: tegoż, Estetyka twórczości słownej, przeł. D. Ulidu, Warszawa 1986, s. 385, 387 (podkr. ZK)

G. Borkowska, Kobieta i mężczyzna w dyskursie feministycznym, w: Kikuty w literaturze. Materiały z U Międzyuczelnianej Sesji Studentów i Naukowców z cyklu „Świat jest jeden, ale niejednolityred. i wstęp L. Wiśniewska, Bydgoszcz 1999, s 42.