Obraz0 (13)

328 O poezji naiwnej i sentymentalnej

wiara ludów nowożytnych. Ponieważ więc Grek nie utracił natury w człowieczeństwie, nie ibyła ona dla niego niczym niezwykłym poza człowiekiem i nie odczuwał tak silnej potrzeby przedmiotów, w których mógłby ją znajdować i rozpoznawać. W zgodzie sam z sobą, szczęśliwy w poczuciu swego człowieczeństwa, mógł się przy nim zatrzymywać jako przy swoim maksimum i starać się wszystko inne ido niego żbliżyć, podczas gdy my, nie pogodzeni ze sobą i nieszczęśliwi w swoich doświadczeniach człowieczeństwa, w niczym nie jesteśmy tak bardzo zainteresowani jak w tym, by od niego uciec i usunąć sprzed oczu tę formę tak nieudaną.

Uczucie, o którym mówimy, nie jest więc tym samym, jakiego doznawali starożytni; jest ono raczej identyczne z tym, jakie my mamy dla starożytnych. Oni odczuwali w sposób naturalny; my odczuwamy naturalność. Zupełnie inne było niewątpliwie uczucie, które wypełniało duszę Homera, gdy kazał swemu boskiemu świniopasowi ugościć Ulissesa, niż to, które poruszało duszę młodego Wertera, gdy znużony przebywaniem w towarzystwie odczytywał tę pieśń. Nasze uczucie dla natury podobne jest do uczucia, jakie chory żywi dla zdrowia.

W miarę jakf fcaUije. zaczynała znikać z ludzkiego życia jako doświadczenie i jako podmiot^- (działający lub doznający),''widzimy, jak pojawia się-ona^w święcie literatury jako idea i jako przedmiot. Ten sam naród, który posunął się najdalej i w odejściu od natury, i w refleksji nad tym stanem rzeczy, musiał też pierwszy najsilniej odczuwać fenomen naiwności i nadać mu nazwę. Tym narodem byli, o ilemi wiadomo, Francuzi. Ale odczuwanie naiwności i upodobanie wTyffl, co naiwne, jest oczywiście o wiele starsze i datuje się

już od początków zepsucia moralnego i estetycznego. Ta zmiana w sposobie odczuwania jest już uderzająca na przykład u Eurypidesa, gdy porównujemy go z jego poprzednikami, zwłaszcza z Ajschylosem, a mimo to poeta ten był ulubieńcem swoich czasów. Tą samą rewolucyjną zmianą można ukazać także u starożytnych historyków. CĘoracy, poeta epoki odznaczającej sią kulturą i zepsuciem, wychwala spokojne szczęście w swoim Tiburze,"r jego tez można uznać za rzeczywi-stegodtwórcą tego gatunku literackiego, poezji sentymentalnej , w której okazał sią też mistrzem dotychczas niedoścignionym. Także u Propercjusza, Wergilego i innych znajdujemy ślady takiego^pbSObu' przeżywania; mniej u Owidiusza, któremu brak było do tego pełni serca i który na wygnaniu w Tomi boleśnie odczuwał brak tego szczęścia, z którego Horacy tak chętnie rezygnował w swoim Tiburze.

Poeci są wszędzie — co zawiera sią już w pojęciu poezji — strażnikami natury. Gdy nimi już w pełni być nie mogą, gdy już sami na sobie odczuwają zgubny >wpływ form arbitralnych i sztucznych albo byli zmuszeni z ich wpływem walczyć, wtedy występują jako świadkowie i jako mściciele natury; muszą albo być naturą, albo szukać natury utraconej. Stąd wypływają dwa zupełnie różne style literackie, które całkowicie wyznaczają dziedzinę sztuki poetyckiej. Każdy prawdziwy poeta, w zależności od znamion czasu, na który przypada jego rozkwit, i od wpływu, jaki przypadkowe okoliczności wywierają na jego kulturę ogólną i na jego przejściowe nastroje, będzie należał al-: bo do naiwnych, albo do sentymentalnych.

Poeta świata młodzieńczego, naiwnego i pełnego polotu, jak również ten, który w epokach kultury sztucznej najbardziej się do niego zbliża, jest surowy i szor-