P1170513

	m
/ t ■ Ti	i_

Ryc. I

Przykłady mandul słonecznych i konotacji kalendarzowych kultury pomors J

cztery punkty kardynalne cyklu słonecznego wraz z zaznaczeniem różnicy wysokości słońca nad horyzontem w dniach jego przesileń.

W tym świetle centralny układ kresek na pokrywie z Kolbud uznać należy za mandalę, której dłuższe ramię wyróżnia jedną /. pór roku czy też jeden kardynalny punkt rocznego cyklu słońca. O ile założyć, że chodzi ti^taj o 22 czerwca, nasuwa się pytanie, co oznacza kreska z kropkami biegnąca od centralnego punktu mandali ku obwodowi pokrywy, która rozpoczyna układ dalszych 13 kresek na obwodzie i która pod względem następnego punktu kardynalnego (23 września) zorientowana jest na połowę sierpnia. Wyjaśnienie tego znaku zawarte jest w źródłach pisanych odnoszących się do kalendarzy ludów starożytnych. Źródła te pozwalają mianowicie postawić następujące- wnioski:

1    historia kalendarza jest historią uzgadniania zbliżeń wielokrotności poszczególnych jednostek pomiaru czasu, mianowicie:

a miesiąc synodyczny (od pełni do pełni bądź od nowiu do nowiu księżyca) wynosi 29,5 doby; b - rok księżycowy liczy 29.5 doby * 12 miesięcy - 354 dni (o 11 dni mniej niż rok słoneczny); c - rok słoneczny liczy 365,25 doby, powoduje to w przypadku kalendarza księżycowego, już przy trzecim kolejnym jego użyciu, przesunięcie o cały miesiąc w stosunku do pór roku, przy zastosowaniu zaś kalendarza słonecznego ten sam efekt następuje po ok. 120 latach na skutek sumowania się owej końcówki 0,25 doby;

2    — uzgodnienia kalendarza opierano na obserwacji zjawiska astronomicznego zachodzącego stale w tej samej porze roku.

We wszystkich kalendarzach ludów śródziemnomorskich tym zjawiskiem był pierwszy wschód Syriusza po okresie jego dłuższej niewido-czości. Syriusz jest trzecim co do jasności ciałem niebieskim i w szerokości' geograficznej Polski jego pierwszy wschód następuje w połowie sierpnia. Każdorazowe rozpoczęcie rachuby czasu od jego wschodu pozwala uniknąć sumowania się nadwyżek dobowych cyklu rocznego, a więc umożliwia pełną stabilizację kalendarza w stosunku do pór roku. co jest warunkiem sine qua non kalendarza rolniczego.

Obserwacje Syriusza przez ludność kultury pomorskiej są poświadczone na pokrywie z Kobysewa (ryc. 1:16), na której dwa kwartały roku. tj. zimę, oznaczono symbolami gwiaździstymi (zima jest porą najlepszej widoczności Syriusza), jeden zaś z kwartałów przeciwstawnych oznaczono symbolem oranta. Ten ostatni ma analogie na rysunkach z Val Camonica czy Bohuslan, gdzie dodatkowo symbolowi temu towarzyszą wyobrażenia słońca, co w tym kontekście można uznać za symbol lata. tj. pory najlepszej ekspozycji słońca. Zachód i wschód Syriusza w jego cyklu rocznym .został także wyobrażony na popielnicy z Sopotu (ryc 1:19), a na pokrywach z Matami (ryc. 1:18) i Chwaszczyna (ryc. 1:17)