P1190093 (2)

ŚWIĘTE GÓRY

116

lyc 5.4. Góra Katedralna w Chełmie (fot. A Buko)

abytfcL W mnym    wystąpiło obok widu zróżnicowanyt h przedmiotów

MtfaviitM'iiii. /tiirn fragmentów ceramiki, dających się rekonstruow ać w cale nwya W jeszcze innej fanie natrafiono na pozostałości ludzkiego szkieletu. Te i wiele tanyth przesłanek pozwoliły na wysunięcie przypuszczenia, że mamy do czymenia me tyir ze spalonym grodem, co raczej z pogańskim miejscem kuku zmarłych, datowanym na okres między X w. a — być może — XI—XII w., ■a co wskazywałyby niektóre znaleziska ceramiki. W myśl tej koncepcji, pochówki znajdowane na szczycie wzgórza w jamach miałyby być świadectwem ofiar, a >■"■>» grobami przodków lokalnych społeczności. Tezę o kultowym rharakirtrr wzgórza wspierać ma lokalna tradycja Jcowalowego” wzgórza, a u— miejsca związanego z ogniem Wobec niejednoznaczności odkryć i braku analogi również i w tym przypadku trudno przesądzać, w jakim stopniu hjprrai ta jes prawdziwa.

Na Górze Katethałnej w Chełmie - najwyższym wyniesieniu kredowym w tej okolicy - znajduje aę dzisiaj bazylika katedralna NM Panny. Północna ■ najwyższa zarazem część wzniesienia, tzw. Wysoka Górka (220 m n.p.m.), jest od lat przedmiotem zainteresowań lflstoryków-mediewistów i archeologów i ryt 5śi. W krraunr podnoszony był niejetkiokrocnie problem obecności w tym nwepcu pngsrtdtirpn miejsca kuku (por.: K.E. Natkański 2000, U. Rusz-kwói 2000) W przekazach legendarnych przewija się wątek pogańskiej tryiny z prwuy m boga Pakum Na wyniosłości znajdować się też miał święty gą Dcsępu don strzegł biały niedźwiedź (notabene widoczny wraz z trzema dębami w babie miasta). zajmujący grotę u stóp wyniesienia. Badania archeologiczne. zrealizowane tu na początku XX w., ujawniły bliżej niezdefiniowane, jak ppćfaję rosyjski archeolog Paweł Rappoport (1954), pozostałości „pogań-skiegt> storo'. W trakcie prac weryfikacyjnych, prowadzonych w roku 2000 na Wysokiej Górce z udziałem piszącego te słowa, nie natrafiono jednak na jfióBkoiwiek świadectwa archeologiczne które tezę tę uczyniłyby bardziej prawdopodobną. Sprawa jednak nie jest jednoznaczna, ponieważ wiercenia

geologiczne, zrealizowane tu w latach sześćdziesiątych XX w„ wykazały że w przeszłości górne panie wzgórza podlegały daleko idącym modyfikacjom. Ich przyczyną były prace związane z budową, a następnie z przebudowami kompleksu sakralno-rezydencjonalnego, wzniesionego w tym miejscu w XIII w. przez Daniela Romanowicza (por. rozdz. 10). Jeżeli zatem wzgórze pełniło kiedyś pogańskie funkcje, to jest mało prawdopodobne, aby odpowiednie Świadectwa, wobec zakresu opisywanych prac budowlanych, mogły przetrwać do naszych czasów.

Chełm ma swój odpowiednik w okolicach Przedborza, na lewym brzegu Pilicy. Na rozległej równinie wznosi się tam do wysokości 316 m n.pm. Góra Chełm owa, zwana też Chełmską 0- Kamińska 1958). Na jej szczycie widoczne jest grodzisko o średnicy 42 m, otoczone fosą i podwójnym ciągiem wałów, których wysokość dochodzi do 5 m. Wydzielono dwie fazy umocnień. Faza starsza odnoszona jest do około połowy X w. Wkrótce potem gród został spalony, po czym wybudowano nowe wały i fosę. Konstrukcje te przetrwały najpewniej do połowy XI w. Na pogańską tradycję tego miejsca wskazują konsekwentnie lokalne legendy i podania. Są to zarówno opowieści o duchach, jak i o samej górze jako siedlisku czarownic. Ale również w tym przypadku brak jest świadectw archeologicznych, które przypuszczeniom tym mogłyby nadać cechę prawdopodobieństwa.

W ostatnich latach głośno było o ośrodku kultu pogańskiego, zidentyfikowanym na Górze Lecha w Gnieźnie. Badania wykazały, że pierwotnie kulminacja ta miała dwa szczyty: jeden niższy i plaski (znajduje się tu obecna katedra), a drugi wyższy i stromy - w rejonie kościoła św. Jerzego. Na pierwszym odkryto ślady palenisk, interpretowanych jako kultowe, na drugim zaś - elementy kamiennego nasypu, przypominającego monumentalny kurhan o średnicy do 12 m. Usypisko kamienne, w którym występowały materiały ceramiczne z drugiej połowy IX w., również uznano za obiekt o charakterze kultowym. Na tej podstawie sformułowano hipotezę o szczególnej roli Góry Lecha w okresie formowania się państwa polskiego'.

W ostatnim czasie pojawiły się opinie, iż podobne pogańskie funkcje spełniać mogła Góra św. Wawrzyńca w Kałdusie kolo Chełmna. Uwagę zwracają stosunkowo późne, bo dopiero dzlesiątowieczne świadectwa praktyk pogańskich w tym miejscu. Z ich istnieniem łączone są sztuczne zagłębienia zbierające wodę źródlaną, zlokalizowane u podnóża Góry św. Wawrzyńca, w tym znajdujące się w pobliżu dwie bliźniacze sadzawki. Wojciech Chudziak podkreśla ich sakralną funkcję. Jej świadectwem miałoby być wybudowanie w obrębie jednej z nich ołtarza ofiarnego, datowanego na drugą połowę X w. W pobliżu występowały liczne ślady składanych ofiar ze zboża, zwierząt, a nawet z młodego mężczyzny (W. Chudziak 2003: 142). W ciągu X w. teren wokół góry był * Kwestiom tym poświęcono więcej miejsca w rozdziałach 9 i 10, tam tcź znaleźć można literaturę i omówienie kontekstu odkryć.