P1190813

171

170

•tal wyra&iie saktyvi*o vany v nutfpoyoh stuleciach, zwłaszcza w X 1 XX wieko p.n.t. V okrasie tym grupy ludnośoi ■ obrębu kultury nordyj-skiej zapewne wzięły v swoja ręce organizację wysiany pomi ędzy dorzeczom Vołfi i wschodnia Bałtykiem. Viąt« alf a tym napływ wyrobów brązowych typa nordyjekiego na tarany polo kona w doritosu Volfl 1 Kamy.

V tsntajssyn środowisku spotyka alf groby wyposażone w wyroby brązowa pochodzenia no rdy jakiego, zwłaszcza w e i ekierki typu Kilar. Za •trafy tajgi północno-wschodni aj Europy napływały nad Bałtyk za poś-radnlotwaa owego eslakn obok transportów miedzi prawdopodobni• także skóry, futra i - być może * wosk. Jaat sprawą do dyskusji, osy cały szlak łączący Bałtyk ■ Bralem był wyłączną domeną kopców nordyjekioh. Brak Jest bowiem śladów wyraźnych faktorii o czysto "nordyjskim" charakterze na trasie prsoblagu owej drogi komunikacyjnoj. Być możo, był te salek organizowany przez prmędstawioieli ludności kultury nordyj-skiej, ale aktywiaująey przede tawie lal i niajecowyoh grup ludności. Oaawieay ta szlak handlowy funkcjonował także w VIH - YX atulaoiaoh /w starszych fasach kultury Ananino/. Około połowy I tysiąclecia p.n.e. szlak tan traoi na znaozeniu, zapewne w wyniku zumiej szonia się znaczenia siedzi v środowisku pó Ino ono o ur op o J skini, na skutek coraz silniejszego wprowadzania w użytkowania żelasa.

Penetracja grup ludności wywodząoej aif ze a trafy kultury nordyj-skiaj w JT • TX okresach epoki brązu na wybrzeżach wschodniej ozęśoi Horze Bałtyckiego znajduje swój wyraz w pojawieniu się ozentarzysk z knrhaaaał lodziowatysi. Kurhany ta budowano s kamieni w kształcie lodzi i zawierają one w obrębie konstrukcji kamiennej pochówki ciałopalne, najczyściej popielnicowe. Cmentarzyska z kurhanami togo rodzaju grupują się aa wybrzeżach Kurlandii. Spotyka się Je też na wyspie Sa-rsmis, gdzie wykazują duże podobieństwa do podobnych pochówków z terenu Gotlaadli. Podobne gro by występują też na Wyspach Alandzkloh i na wschodnim /fińskim/ wybrzeżu Zatoki Botnioklej. Po VI okrasi# epoki brązu eoeatarzyaka z kurhanami lodzi owa tym i na wybrzeżach wechod-nlobaltyckloh zanikają. Łączy się to zjawisko ze zmniejszeniem się w tya czasie znaczenia szlaku łączącego Bałtyk z Uralem. V okresie od I? do fl okresu epoki brązu założono toż ezereg osiedli, w tym także osiedla obronne, na wyspie Sarę wie /Asva/ 1 nad Bi winą wzdłuż przebiegu omawianego tu dalekosiężnego szlaku.

Drugi ożywiony ośrodek osadniczy rozwiną! się w młodszych okresach epoki brązu na teranie Saabll. Wytworzyła się tu wyodrębniona grupa kulturowa, wykazująca powiązania z kulturą nordyjską, a także z kulturą łużycką, aa Ją ca Jednak wŁaeae tradycje sięgające do starszy Oh okresów epoki brązu. Bo zwinął się tu lokalny ośrodek odlewnio twa brązowego. Licznie napływały też Importowane wyroby metalowe me strefy nordyjskiej 1 s obszarów kultury łużyoklej. Ola Sembll typowe eą kurhany z koncentrycznymi kręgami kamiennymi, mieszczące wewnątrz pochówki ciałopalne popielnicowe lub skupienia spalonych kośoi w obstawach koral onnyóh. Rozwój go opo dar ozy i osadniczy Sembll w młodszych okresach epoki brązu związany był na pewno z dalekosiężnym handl em bursztynem, a może także Innymi produktami • Brak Jest źródeł do aa talon la form gospodarki ludności zamieszkująoej w tym regionie, obejmującym obok Samb 11 także tereny położone u ujśola Niemna, w okolicach dzisiejszej Kłajpedy.

Natomiast tereny położone poza obrębem osadniczego skupienia na Samb!i i u ujścia Niemna, ozy też ożywionyoh gospodarczo 1 handlowo terenów Kurlandii 1 położonych nad dolną Dźwiną, charakteryzują się znacznym rozproszeniem ozadniotwa ludności o dosyć archaicznym typie gospodarki oraz luźnymi znaleziskami wyrobów brązowy oh pochodzenia snmbi jskiogo , łużyckiego, no rdy jakiego ozy też wreszcie pó Ino ono— wschodnio-europejskiego. Na fińskich wybrzeżach Zatoki Pińskiej występują cmentarzyska z grobami w skrzyniach kamienny oh, być może -reprezentujące kontynuację kultury Klukainen w głąb epoki brązu.

16. ŚRODKOWY X MŁODSZY OKRES EPOKI BR&ZD WE lfSCHOOTBJ CZYŚCI KOTLINY KARPACKIEJ I V DORZECZU DOLNEGO DUNAJU

a. Kultura Noua

¥ pierwszej połowie III okresu epoki brązu /Brąz D/ rozległe obszary wschodniej części środkowej Europy położone w dorzeczu dolnego Dunaju, a także Siedmiogród 1 dorzecze Ibiestru, dostały się w strefę wpływów wschodnio europ# jaki oh. Terytorium to, na którym dotąd rozwijały się rozmaite kultury wywodzące się z wczesnego lub starszego okresu epoki brązu, zostały ogarnięta przez stosunkowo Jednolitą kulturę, wyraźnie odbiegającą swym charakterem, gospodarką ludnośol, od knltur Ją poprzedzających. Kultura ta, określana Jako kultura Noua /Noua obecnie w obrębie Braazowa/, miała się wytworzyć - zdaniem nlektóryob badaczy - w ścisłej łącznośoi z miejscowym podłożem reprezentowanym przez kultury Montooru, Wietonberg, Tei czy komaroweką, przy udziale nlozbyt eilnyoh olomontów wschodnich. Bardziej prawdopodobna wydaje się koncepcja, że kultura Noua wykształci la się na terenach położonych na wschód od dolnogo Dniestru, nad dolnym Bohem i - byó może -nad dolnym Dnieprom, w zachodniej części zasięgu kultury grobów zrębowych. Stąd wynikają bardzo duże podobieństwa materiałów zabytkowych typowy oh dla kultury Noua i dla fazy eabotinoweklej /Sabat i nówka/ wy-