P1240363

106

r* nie zachodniej połowy Polski, a o niej nowa, nie udało się dotąd o kroili <5 bliżej cech domniemanej razy przejściowej, analogicznej i synchronicznej z tzw. fasą łódzką, nieźle rozpoznaną w ostatnich dziesięcioleciach na obszarze poottrzelnleckia. Prsyjsuje alf wobec tego, iż idee wczesno-popielnicowe (kreaacja. grób płaski, dominacja ceramiki w groble) znalazły podatny grunt w aantalnośel ludu kultury przed łużyckiej j recypowane były stopniowo, utrwalając się przez dłuższy czas, od schyłku II BB (BC) po początki III BB (BD). a wyjątkowo nawet do IV EB (wschodnie Wielkopolska). Młodsza faza kultury przedłużyckiej aa pi ewobrzeżnya Nadodrzu i przyległej partii Wielkopolski konwenluje chronologicznie w ogólnych zarysach z wczas-Ev* stadium kultury łużyckiej po lewej stronie górnej 1 środkowej Odry. T* niejedno*tajność nie sogłs nie znaleźć odbicie w podziale regionalny* kultury łużyckie! z pełnego HI KB na grupy śląako-wielkopolską 1 wachod-niowielkopolską² , choć przyczyny ich odrębności są zapewne i inne.

kwestia introdukcji cech uznawanych za typowe dla kultury łużyckiej sa Pomorzu pozostaje otwarte. Prawie wszyscy badacze przyznają, że    do

konała się ona z zachodniej Wielkopolski wzdłuż Odrj^w nurcie atarazo-brązowych związków taj dzielnicy z dolnym Red odrze a    . W kontekście o na

wiane go tematu A. Cerdewakl przypisywał szczególną rolę „kulturze" Pudli szki. rozciągając strefę potencjalnej najwcześniejszej akulturacjl łużyckiej po ujście Parsęty 1 Drewę. Opanowanie całego Pomorza, z zachodu na wschód, przez osadnictwo kultury łużyckiej miało znaleźć finał dopiero u schyłku III Fj, a więc później niż twierdził J. Kostrzewski. nie rezerwujący w swej analizie ceramiki pomorskiej marginesu chronologicznego na niezbędne transformacje starszych lokalnych zespołów kulturowych w zespół łużycki²⁴². Baj starszą fazę kultury łużyckiej na Pomorzu znamy wyłącznie z cmentarzysk, skarbów i luźnych znalezisk metali, co rzecz Jasna Jest okolicznością negatywną. Jeśliby polegać na mapach skarbów i cmentarzysk, datowanych na III EB, ówczesna osadnictwo koncentrowało    się

przede wszystkim w międzyrzeczu dolnej Odry * Parsęty. Na Pomorzu Środkowym oraz wschodnia sieć osadnicza zdaje się być rzadka. Znakomita większość wszystkich stanowisk nie przekracza na południu linii garbu poaor-aklero²⁴^. Niniejszego obrazu nie zmieniają zasadniczo dawne²⁴⁴ i nowsze² ^ ujęcia kartograficzne znalezisk brązów (również pojedyncze), ani świeże alkroregtonalne prospekcje terenowe^ • Podział na grupy zachodnio-

²*° Prahistoria 1979. s. *8, ryc. 16 (aapsj.

^2Vł Prahistoria 1979. s. 221.

²⁴² Prahistoria 1979. s. 48, 49, 69.

^ Prahistoria 1979. a. 72. ryc. 29 (aapa)f Malinowski 1962,    ■•W

i, ni, rai, xv. xxi, xxiii.

²⁴⁴ Eostrsewoki 1958. sapa I.    .

²⁴⁵Bibro»aki 1968, sapy 3. 4, 6f T 9 g a 1    19790, mapy I# **A»

W*.    Sikora 1975. a. 49.

²⁴⁶ »p. Ssyaośska 1981, a. 10_v

poeoraką 1 wschodniopomorską (kaszubską), przeprowadzany przez niektórych uczonych²^# Ó**^8t sole zdaniem antycypacją stanu późniejszego-Slusznlejszy natonlast wydaje alą pogląd F. Horsta²**⁶. zgodnie z który* Nizina Szcze-oIńska 1 Pojezierze *rśllborskle wchodzą w 2. połowie Ul EB w skład obej-•ującej tereny po obu stronach dolnej Odry lokalnej grupy wkrzańsko-zachodniopomorskiej (por. rozdz. II).

Inwentarz grupy pomorskiej kultury łużyckiej wykazuje we wszystkich kategoriach silny tradycjonalizm lokalny. Niemniej tak ceramika, jak metale wchodzą w głównej swej masie w skład południowego mllleu (.łużyckiego". „ogólnopopielnicowego"). Nie przeczą temu pewne zbieżności ceramloz-ae rejonu nad odrzańskiego z Meklemburgią. Licznym importowanym bądź replikowanym brązom łużyckim, znajdowanym nawiasem mówiąc częściej w grobach - co ciekawe - niż w skarbach, przeciwstawić można niedużą liczbą fora pochodzenia zachodniego 1 północnego. Wśród broni odnajdujemy nieczęsto „importy" nordyjskie (np. mlecz z kolcem typu XVI Fogla). za to Inne formy mieozy (typ III), sztyletów (typy II. III) transportują wzorce północnoeuropajskle tylko hipotetyczni#²^ . Proweniencją nordyjską lub północnoniemiecką przyznaje sią. bez gruntowniej szego zbadania, siekierkom z piątką 1 siekierkom z czworograniastą tułają, niektórym nożom, brzytwom, ozdobnym guzom, naszyjnikom kolnierzowatym tudzież brązowym    naczyniom

cylindrycznym z pokrywą. Bransolety ze spiralnymi tarczkami stanowią lokalną formę meklemburską, wyrosłą z pierwowzoru Koszider - Rlmawskm Sobota²^⁰. Druga mniej azoś o Iowa grupa metalu obejmuje forsy wschodnlobał-tyokle. Są to siekierki z podniesionymi brzegami i poszerzonym ostrzem oraz czekany typu Nortycken. Szpile z tarczką spiralną z płasko rozkutego drutu uznajemy za J. Dąbrowskim za wyrób nie wschodniobałtycki. lecz po-sorski. eksportowany na Sambię i Żmudź, także do Brandenburgii, na Ruglę 1 Gotlandię • Atrybucja kulturowa czekanów Nortycken nie Jest Jednoznaczna. zwłaszcza w odniesieniu do odmiany zachodniej²^². Mała frekwencja szpil oraz czekanów, obszerne datowanie (II - III/IV EB), Jak rozległa ogólna dyspersja, terytorialnie niewyraźnie zróżnicowaną, nie dają podstaw do wydzielania w północnej Polsce - w omawianym okresie - kręgu formalnego zdominowanego przez elementy wschodniobałtycki#. Jak chcieli ba-

2*7

2*8

Oedl 1960. a. 78, 85| 1975a, s. 119, 120, 156.

■ Horst I9?2b, s. 16: „Osz waatpoamerwone Baum rsprlssstlsrt cutbsr aur elnen Tell des Sisdlungsgsblsts einer afbhlologlaohsn Porasogrupps, dis aach Aussage Yurschiodanor For men der materie lian und goietigon Kultur jedoch im Oeblet beidersaltn der unteren Oder behelmatet iat^w| 197Tb* 1978, s. 172,    P**¥P«    13.

Zbioine u wielu punktach stanowisko zajmował wcześniej    Sleehnlśzki

(1963, a. 167n. ).

2*Q

r o 8 e i I979b„ s. 1*-16, 30, 31, *3, 136.

250

Koztrzewoki 1968, z. 26. 27| 1966, z. A9| Prahistoria 1978, ^*251 ^luchnlń,kl 1963, s. 168-170.

Dąbrowski 1968, z. 64. 65, 66 - mapa A, 101.

F o

g e 1    1979b

a. 80-83.

252