45073

HISTORIA FIOZOFIIŚREDNIOWIECZNEJ

Minucjusz Feliks fll/lll wieki

Nie udało się dotąd rozstrzygnąć, czy „Oktawiusz" Minucjusza Feliksa jest wcześniejszy, czy też późniejszy od .Apologetyk" T ertuliana. Kwestia jest nie bez znaczenia, jako że wcześniejsze z tych dziel z pewnością inspirowało późniejsze.

Wydaje się, że Tertulian z chwilą swojego nawrócenia zapomniał wszelkie racje, które posiadał, gdy był poganinem. Odmiennie ma się rzecz z Minucjuszem, który, jako jedyny spośród wszystkich apologetów II i III wieku, ukazuje obie strony złożonego problemu.

W „Oktawiuszu" przytacza zmyśloną lub artystycznie odtworzoną rozmowę pomiędzy poganinem Cecyliuszem Natalisem i chrześcijaninem Oktawiuszem. Pierwszy z nich wysuwa dwa główne argumenty przeciwko chrześcijaństwu. Po pierwsze, dla arystokratów kultury grecko-rzymskiej, dobrze wyszkolonych w doktrynach Platona, Arystotelesa i innych filozofów, było czymś dokuczliwym wysłuchiwanie odpowiedzi, jakich niewyksztalceni chrześcijanie udzielali na wszystkie pytania dotyczące Boga, pochodzenia świata, natury człowieka i jego przeznaczenia. Po drugie, oświeceni i pobożni obywatele rzymscy mieli racje natury państwowej, przemawiające za zachowaniem wiary w bogów cesarstwa. Czyż d bogowie nie doprowadzili cesarstwa do władztwa nad światem? W odpowiedzi na te dwa zarzuty Oktawiusz stwierdza, że nie ma żadnego powodu, by prawda miała pozostać wyłączną własnością kilku szczęśliwych. Pod koniec rozmowy Cecyliusz uznaje się za pokonanego i przyjmuje religię Oktawiusza.

Arnobiusz (lll/IV wieki

Arnobiusz był drugorzędnym pisarzem chrześcijańskim, a jego wiedza religijna uznawana jest za niedostateczną do tego stopnia, że aż wątpliwą. Jego prace pozostają jednak świadectwem postępu, jaki osiągnęli przeciwnicy chrześcijaństwa w krytyce nowej religii. Poza powtarzaniem starych oskarżeń o niemoralność i ateizm apologeci pogańscy nauczyli się wyciągać poważniejsze zarzuty z samej doktryny chrześcijańskiej. Adwersarz Arnobiusza pyta na kartach Mversus naóones' na przykład o to, dlaczego Chrystus nie przyszedł wcześniej, do wszystkich ludzi lub dlaczego Bóg nie zmusza do wierzenia w swą zbawczą doktrynę.

Arnobiusz, zwracając się do swoich przeciwników, określa chrześcijan jako czcicieli Króla świata, idących pod przewodnictwem Chrystusa - nauczyciela. To przez niego objawiona jest ludziom prawda o najwyższym Bogu, z której wywodzi się wiele innych prawd.

Arnobiusz najbardziej podkreśla w objawieniu chrześcijańskim to, że jest ono dla wszystkich usilnym zaproszeniem do intelektualnej skromności . Jego sceptycyzm nie neguje naturalnej zdolności rozumu, ale przypomina jej granice. Porusza wiele problemów, w jego apologii pojawiają się liczne niedociągnięcia (dogmat Trójcy Świętej, nieśmiertelność dusz).