P1350535

vJ

stanowiła normę ochronną dla tych wszystkich grup społeczno-zawodowych, którym pewni pracodawcy mogliby ustalać niższą płacę, gdyby takiej normy nie było.

W krajach Unii Europejskiej stosuje się płacę minimalną jako kategorię gwarantowaną. Uprawnienia do jej ustalania ma komisja parytetowa — trójstronna, składająca się z przedstawicieli rządu, pracodawców i pracowników. Mechanizmy ustalania pła-cy minimalnej - sposób i tryb aktualizacji — zależą od następujących czynników: po-trzeb pracownika i jego rodziny oraz sytuacji ekonomicznej i gospodarczej danego kraju, a w szczególności: poziomu i możliwości wzrostu produktu krajowego i wydajności pracy, rozmiaru bezrobocia i działań na rzecz jego ograniczenia oraz zakreso i dostępności świadczeń socjalnych.

Poszczególne kraje mogą stosować różne metody ustalania płac minimalnych, przy czym wewnątrz danego kraju może obowiązywać jednolita norma ochronna lub zróżnicowana dla wyszczególnionych zbiorowości pracowników lub regionów. Przy zróżnicowaniu płac minimalnych wewnątrz kraju bierze się pod uwagę koszty utrzymania w regionach i możliwość korzystania z dochodów rodziny (młodociani). Przykładem różnicowań płacy minimalnej dla grup zawodowych są niższe płace minimalne dla służby domowej w Portugalii, robotników niewykwalifikowanych w Luksemburgu, w Polsce na niższym poziomie są płace minimalne dla absolwentów szkół.

Płaca minimalna może być uregulowana aktami normatywnymi odpowiednich organów państwa i (lub) układami zbiorowymi pracy. Do pierwszej grupy należą ustawy i akty normatywne kompetentnych organów państwa. Układy zbiorowe pracy mogą być mechanizmem ustalania płacy minimalnej jedynie wówczas, gdy mają charakter normatywny, czyli nie pozwalają na stosowanie odstępstw na niekorzyść pracownika”, typu obniżenie wynagrodzenia w indywidualnej umowie o pracę.

W Polsce na mocy artykułu 77*. ust. I Kodeksu pracy organa administracji państwowej uzyskały prawo do regulowania wynagrodzenia, w tym płacy minimalnej. Zostało wydane stosowne zarządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 14. sierpnia 1990 r. o minimalnym wynagrodzeniu pracownika, według którego po wprowadzeniu ostatnich zmian w 2002 roku obowiązuje w całej gospodarce (niezależnie od formy własności) jednolita płaca minimalna dla pracowników i druga, niższa, dla osób podejmujących po raz pierwszy pracę zawodową. Zarządzenie nie określa mechanizmu waloryzacji płacy minimalnej w następstwie wzrostu płac w gospodarce oraz wzrostu kosztów utrzymania W praktyce stosowana jest zasada jednorazowego (w ostatnich latach) lub częstszego (wcześniej) podnoszenia płacy minimalnej w ciągu roku.

Do stosowania i zmian w wysokości płacy minimalnej uprawniona jest w Polsce parytetowa Komisja Trójstronna składająca się z przedstawicieli rządu, pracodawców i związków zawodowych. Poza wielkościami makroekonomicznymi wymienionymi

Imwmlht EuropomSoclalCharter, Councllof Europę, Strasburg. 1982, s. 28-29. ” Labour Research, Genewa, 1991,128-29.

wyżej, przy ustalaniu poziomu płacy minimalnej w Polsce bierze się pod uwagę wyniki badali budżetów gospodarstw domowych rodzin pracowniczych o niskim spożyciu zaliczanych do pierwszej grupy kwintytowej³⁴.

Biorąc pod uwagę rolę płacy minimalnej w polityce płac, a w szczególności - sposób opłacania pracy prostej, wpływ i wagę w ustalaniu hierarchii płac, poziom realizacji potrzeb bytowych pracownika, motywacje w podejmowaniu pracy zawodowej, bardziej miarodajnym punktem odniesienia jest przeciętna płaca w kraju. W większości krajów europejskich, które ratyfikowały Europejską Kartę Społeczną (według której wymagania są większe - 68% przeciętnej płacy to płaca godziwa), płaca minimalna stanowi około S0% płacy przeciętnej i otrzymuje ją niewielki odsetek pracujących³³.

W Polsce wskaźnik płacy minimalnej kształtuje się na niższym poziomie i wynosi mniej niż 40% płacy przeciętnej. Według obowiązującego w styczniu 2003 r. poziomu płacy minimalnej - 800 zł i średniej płacy krajowej w sektorze przedsiębiorstw 2 200 zł płaca minimalna stanowi 29% przeciętnej płacy krajowej. Jest to wskaźnik bardzo niski i wysoce niezadowalający, kiedy się weźmie pod uwagę poziom kosztów utrzymania i w najbliższych latach ich wzrost po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej, poziom najniższej płacy w krajach Unii Europejskiej oraz wymagania Europejskiej Kraty Społecznej w zakresie płacy godziwej, którą Polska ratyfikowała. Jednym z celów makroekonomicznych dotyczących polityki płac w Polsce jest podnoszenie poziomu płacy przeciętnej, która jest również bardzo niska w porównaniu z krajami Unii Europejskiej oraz stopniowe zbliżanie wskaźnika płacy minimalnej do 50% przeciętnej płacy krajowej. Realizacja lego celu jest możliwa tylko w przypadku dynamicznego wzrostu gospodarczego, zwiększenia opłacalności przedsiębiorstw i zmniejszenia bezrobocia, a także stopniowego zmniejszania wydatków na inwestycje po doinwestowaniu przedsiębiorstw.

Wysokość płacy minimalnej uzależniona jest więc od wielu zjawisk makro- i mikroekonomicznych. Jeśli ustala się ją na zbyt niskim poziomie, to może brakować chętnych do podejmowania pracy najprostszej, żle opłacanej. Część pracowników może unikać aktywności zawodowej, bo bardziej korzystne jest pobieranie zasiłku dla bezrobotnych i dorywcza praca na czarno. Jeżeli płaca minimalna jest ustalona na wysokim poziomie, lo zachodzi sytuacja odwrotna. Pracodawcy, któiych kondycja ekonomiczno-- finansowa jest słaba i ich strategia sprowadza się tylko do przetrwania mogą mieć trudności z respektowaniem płacy minimalnej. Sposobami na omijanie wymagań płacy minimalnej jest zatrudnianie w ramach niepracowniczych stosunków pracy i „na czarno" Poważnym mankamentem wysokiej płacy minimalnej są trudności w utrzymaniu właściwych relacji plac i budowaniu hierarchii plac wewnątrz przedsiębioistwa.

Wśród ekonomistów są zwolennicy i przeciwnicy ustalania płacy minimalnej. Do przeciwników należy między innymi M. Friedman, a w Polsce J. Macieja

^w B, Sajkiewicz, Minimum socjalne. Polityka Spolocma, 1994. nr 4, s. 27.

” Z. Jacukowlcz. Płaca godsnea. Patiom i dynamka. Studia i Materiały. IPiSS. Wiram. zeszyt 3, s. 26.