P1360840

m Marie Carnicke

SYSTEM STANISŁAWSKIEGO: WSKAZANIA DLA AKTORA

przełożyła Joanna Krakowska-Narożniak

droga życiowa

Życie Stanisławskiego, urodzonego w roku 1863, przypadło na czasy głębokich przemian w nauce i w życiu społecznym na przełomie dziewiętnastego i dwudziestego wieku. Stanisławski zetknął się w Rosji zarówno z europejską, jak i z azjatycką tradycją artystyczną. Zanim zmarł w 1938 roku, zdążył przeżyć trzy wielkie rewolucje: przewrót realistyczny w dziewiętnastowiecznej sztuce aktorskiej, obalenie realizmu przez modernizm, wreszcie przemianę Rosji carskiej w komunistyczną. Pierwsze dwie uformowały jego karierę i uczyniły go sławnym na całym święcie, trzecia sprawiła, że z człowieka majętnego stał się ubogim, a z artysty kształtującego teatr współczesny -artystą kształtowanym przez siły polityczne. Pisał: „było to życie urozmaicone, zmieniające się nieraz od podstaw” (Moje życie w sztuce).

Urodzony w bardzo zamożnej rodzinie rosyjskich przemysłowców, Konstantin Sergiejewicz Aleksiejew pędził w młodości życie uprzywilejowane. Regularnie chodził do teatru, do cyrku, na spektakle operowe i baletowe. Własnym młodzieńczym porywom teatralnym dawał upust w doskonale wyposażonym teatrze, zbu-_;f dowanym przez ojca w rodzinnej posiadłości w 1877 roku. Dorastając korzystał nieraz z rodzinnego majątku, by rozwijać swe talenty aktorskie i reżyserskie. Do czasu rewolucji bolszewickiej finansował sam wiele

ze swych najbardziej płodnych eksperymentów artystycznych: w 1888 roku współtworzył Towarzystwo Sztuki i Literatury wystawiające liczące się spektakle teatralne, a w 1912 zainaugurował działalność Pierwszego Studia, gdzie powstawał jego system kształcenia aktorów.

Do ukończenia trzydziestego trzeciego roku życia Stanisławski występował i reżyserował jako amator. W pierwszej połowie dziewiętnastego wieku w Rosji aktorami bywali chłopi pańszczyźniani, którym po prostu nakazywano udział w przedstawieniach. Po zniesieniu pańszczyzny aktorów nadal uważano za obywateli niższej kategorii, więc choć rodzina Aleksiejewów kochała teatr, dzieci raczej nie zachęcano do zajmowania się nim zawodowo, bo groziło to skandalem towarzyskim. Także krytycy podzielali widać to przekonanie, skoro za wybitne role w przedstawieniach Towarzystwa Sztuki i Literatury chwalili taktownie anonimowego „K.A_wa”.

W 1884 roku Konstantin Aleksiejew zaczął, bez wiedzy rodziny, występować pod scenicznym pseudonimem „Stanisławski”. Kiedy w 1897 roku powstał Moskiewski Teatr Artystyczny, był już zawodowcem. Władimir Niemirowicz-Danczenko, dramatopisarz i pedagog, zaproponował mu współpracę reżyserską w idealistycznym projekcie „odbudowania całego [teatralnego] życia, zmiany od