P5090072

6

WSTĘP

I. ORZESZKOWA-F

wach drażliwyci swobody wypov no własną filoz jak i własny jęz ryki ujścia dla \

W przełożon pokazała losszl i nienawiści. Cc 7ako całości. Ni Z różnych sfer, ny, 1884, Dziur noramicznęgo < powstaniu. Doi porównywanync W tym samy samego wielkie łączy się w nat ludowymi”, tj. z z porównywalny mi późniejszymi i Australczyk (11 Orzeszkowa i kę na temat deki czy waj ących głó' jęła między innj wieści Ad astra Iskry (1898), Ch wydanych za jej do czasów powsti mniej jak na Orz Była autorką 1 do przecenienia n

Debiutowała w roku 1866 podwójnie - Obrazkiem z lat głodowych i recenzją jednej z ważnych lektur pozytywistycznych — Henry^go Thomasa Buckle’a Historii cywilizacji w Anglii. Recenzja ta była 1 manifestem pozytywistycznych sympatii autorki.³ Orzeszkowa entuzjastycznie odniosła się do wizji historii zaprezentowanej przez Buckle’a. Widziała głęboki sens w jego pojmowaniu procesu dziejowego jako przestrzeni uwolnionej od boskiej ingerencji, poddanej racjonalnemu działaniu człowieka.

Ten debiut był, być może, bardziej udany niż następujące bezpośrednio po nim powieści. Orzeszkowa szukała w nich właściwej formy dla bliskich sobie idei i tendencji. Nie umiała połączyć ładunku intelektualnego (dydaktycznego) z fabułą, nieraz nieznośnie sentymentalną i romansową. Kto czytał Ostatnią miłość (1868), W klatce (1870), Na prowincji (1870), Cnotliwych (1871), musiał ulegać niemiłemu wrażeniu, że Orzeszkowa lubi pisać, pisze dużo, ale niezupełnie udolnie. W takim mniej więcej tonie utrzymane były też pierwsze recenzje.⁴ Wydawało się, że literatka z Grodna to jedna z tuzinko-wych pisarek, które zaledwie zaznaczyły swoją obecność na literackiej niwie, że to osobowość najwyżej na miarę Wilhelminy Zyndram--Kościałkowskiej, Walerii Marrenć-Morzkowskiej czy Mam Diuckiej, słowem, pisarek dziś już zapomnianych.

Kto tak myślał i pisał, zaczął w latach siedemdziesiątych korygować swoje stanowisko. Dwie kolejne powieści, w które Orzeszkowa wpisała doświadczenia osobiste (dojrzewanie, stosunki z matką rozwód), Pamiętnik Wacławy (1871) i Pan Graba (1872). stanowiły prawie już niekwestionowaną zapowiedź talentu.7lfaria,(l873) była -by tak rzec — bestsellerem wydawniczym, młode czytelniczki nie tylko w Polsce utożsamiały ślę z bohaterką i odnosiły jej losy do własnych biografii W powieściach rodzinnych, Eli Makower (1875), Pompaliń-scy (1876), Rodzina Brochwiczów (1876), Orzeszkowa ujawniła zdolności epika, okazała się bystrym obserwatorem przemian, jakim podlegało społeczeństwo polskie po powstaniu styczniowym. Pisała o spra

rszawa 1965, s. 118-owegwypowiadali

~ni EtLmrOrzeszko, boweki}, Przegląd glą4 Tygodniowy” szkowej po opubli-

® Na temat mowy we) w polskiej powieści torycznej, pod red. L. Ł wa w kontekście literat Z domu niewoli. Sytua pod red. J. Maóejewaki ⁶ St. Pigoń, UwtaĄ wiąż i wczoraj. Wśród a wotna w: Na drogach l