P6068804

bukranion motyw dekoracyjny w formie czaszki (rzadziej głowy) byka w ujęciu frontalnym, wywodzącysię przypuszczalnie z Mezopotamii B. pojawiają się w egej-sldich malowidłach wazowych. W starożytnej Grecji i Rzymie zazwyczaj stosowany

bukranion. malowfdtozNuzf j w dekoracji ołtarzy, oraz w -» metopach ! fryzu doiyckiego. W czasach hellenistycznych wykorzystywany w zdobieniu sarkofagów. Kolejne elementy mogą być [ połączone podwieszonymi do rogów gir-(landami, uzupełnione rozetami, wstęgami I i kokardami. B. występuje powszechnie J także w arch.i rzemiośle artyst renesansu i j klasycyzmu. Termin b. bywa też używany •ido analogicznego motywu w którym czaszkę byka zastąpiono czaszką barona. ' Zob. leż — aegikranion.

bulla ozdobna główka gwoździa zdobiona fasetami, używana od czasów cesarstwa rzymskiego, nabijana na elementy .uzbrojenia (pasy, pancerze), drewniane tabliczki w oprawach książek, ale także zdobiąca okazałe drewniane budowle.

byk,    malowidło ścienne, z Durszarrukln

(Chorsabad), VIII w. pjt.e.

byk w ornamentyce motyw dekoracyjny przedstawiany bądź w całej posuid (przede wszystkim w sztuce starożytnego Wschodu), bądź jako głowa lub czaszka (— bukranion); symbol Słońca, Księżyca, sił opiekuńczych, milczenia, Ofiary i siły, związany z przedstawianiem Apisa, Dionizosa, Heraklesa, Zeusa, Marduka, Mitry, Minotaura, Posejdona; symbol i atrybut ewangelisty Łukasza; w heraldyce oznaczający wspaniałomyślność, potęgę i rozumną siłę.

c

cekinowy ornament jfciągły ornament w'postaci płaskich krążków zachodzących na siebie, często z widocznymi otworami pośrodku i drutem na który są nanizane; co. stosowany był głównie w okresie renesansu i baroku na listwach, bordiurach i wąskich płydnach.

centaur w mitologii greckiej pół człowiek, pół koń, zamieszkujący góry i lasy, odżywiający się surowym mięsem. C. występują powszechnie w sztuce gr., zwłaszcza w ilustracjach mitu o Heraklesie oraz w scenach walki z Lapitami, w której mogą symbolizować barbarzyńców pokonanych

Cenłauiyda I bachantka, malowidło pompe/ańsklo

przez Greków. Rozpropagowane przez średniowieczne bestiariusze pojawiają się m.in. w romańskiej i gotyckiej rzeźbie ar-

■ chitektoniczncj i snycerce (np. na stallach katedry w Bazylei wraz z dalami występ-Inych) symboliżące Herezję odstępców i lu-Idzi dwulicowych). Motyw c. pojawia się ■również w sztuce nowożytnej (m.in. w grafice i dekoracji rzeźbiarskiej). Zob. też — ■Ichtyocentaury,

cęgowy ornament zob. wstęgowo-cęgowy I ornament.

chimera stwór fantastyczny z mitologii ■greckiej, córka Tyfona i wężonogiej Echid-Iny, ziejąca ogniem, zgładzona przez Belle-Irofonta. Wyobrażana w antyku jako stwór o głowie lwa, tułowiu kozy i ogonie węża, .lub łączący elementy smoka, kozy i Iwa; Inajczęśdej w scenie walki z Bellerofontem.

H.Chimera z Areno', IV w. p.n.o.

!■ W średniowieczu motyw eh. wykorzysty-| wany jest często w rzeźbie architekto-■Eniczncj, malarstwie i iluminatorstwie (np. Hwe francuskich rękopisach iluminowanych Tz XTII w.) oraz w rzemiośle artystycznym. I W ikonografii XIX w. termin ch. odnosi się UBgłównic do istot fantastycznych o kobie-Hcych torsach zestawionych z ciałami zwie-^Prząt, a także, potocznie do wszelkich zwie-■ rząt fantastycznych zwłaszcza średniowie-•Xncznych monstrów zdobiących północną Helewagę katedry Notre-Dame.

chinoiserie (franc.; I.mn. chinoiscrics)

I motyw lub motywy chirtskie (terminem tym •^obejmuje się czasem wszelkie motywy jMz Dalekiego Wschodu), występujące w Hisztuce europejskiej od XVII w.; moda na | ch. była szeroko rozpowszechniona za

■' panowania Ludwika XIV i Ludwika XV, występując w architekturze wnętrz (gabinety i salony dekorowane ceramiką lub

laką), malarstwie oraz rzemiośle artystycznym (meblarstwo, ceramika, tkactwo). Najbardziej rozpowszechniony zespół ornamentów naśladujących motywy chiń.: pagody, pawilony z podgiętymi dachami, parawany, scenki krajobrazowe, małpki (— singerie), ptaki, smoki, postad ludzkie o charakterystycznym uczesaniu i ubiorze; używane zazwyczaj w układach asymetrycznych. Terminem ch. nie obejmuje się innych przejawów recepcji sztuki Dalekiego Wschodu w Europie (np. angielsko - chińskich ogrodów krajobrazowych), stosując ogólniejszej określenie chiószczyzny.

chi-rho monogram utworzony z greckich liter chi i rho (X i P), dwóch pierwszych liter drugiego imienia Chrystusa; przyjęty przez pierwszych chrześdjan jako symbol religii, występujący w sztuce od II w. na sarkofagach, naczyniach liturgicznych, lampach itp. często z towarzyszącym mu napisem Spa in Deo lub literami a i m, umieszczany też od czasów Konstantyna na rzymskich ęhorągwiadt cesarskich.

chronostych (clironogram) wyraz lub układ wyrazów, w którym pewne, wyróżnione graficznie lite ty składają się na liczbę (pisaną cyframi rzymskimi) oznaczającą datę wydarzenia o którym mowa, albo datę wzniesienia budowii czy wydania książki chrząstkowy ornament zob. — małio-winowo-chrząstkowy ornament.

II

I