S5008498

134

Wyobrażają one najczęściej głowy boranów, a rzadziej koni, w ujęciach od prawie naturalistycznyeh (figury gliniane) do niekiedy bardzo silnie stylizowanych (niektóre figury kamienne). Olbrzymia większość figur kamiennych i wiele glinianych pochodzi z dawnych przypadkowych odkryć i są one pozbawione zupełnie kontekstu archeologicznego. Tylko kilka figur glinianych (np. z Topolnicy, z Sofii-Orlandovci)³¹¹ pochodzi na pewno z okresu rzymskiego. Brak jest zaś bezspornych danych stratygraficznych dla datowania na okres lateński, tak jak proponuje to T. Gerasimov, wszystkich figur kamiennych i niektórych glinianych¹¹*. Stąd chronologia i geneza tego, czy raczej tych zjawisk, budzi dyskusję i wątpliwości. Najostrzejszą krytykę propozycji T. Gerasimova przeprowadził B. Hansel^31S, który bardziej schematyczne okazy tej plastyki (grupa I) odnosi do wczesnej epoki żelaza opierając się wyłącznie na analizie ich stylu i zdobnictwa. Zaliczenie zaś przez 'B. Hansla 2 figur z Muhova do I, starszej grupy stylowej, mimo iż ich związek z tamtejszymi, badanymi przez T. Gerasimova, osadami z III w, p.n.e. — V w. n.e. jest co najmniej bardzo prawdopodobny, budzi wątpliwości w słuszność jego argumentacji.

Z powyższego krótkiego przeglądu problematyki tych ciekawych zabytków wynika wyraźnie, że daleko jeszcze do bezspornego ustalenia podstawowej kwestii — ich chronologii. Stąd wysuwanie na tej podstawie daleko idących wniosków odnośnie do sytuacji etnicznej w Tracji (wykreślanie zasięgu osadnictwa Celtów, hipoteza o zachowaniu ich odrębności etnicznej w głąb okresu rzymskiego), jak to czyni T. Gerasi-mov*¹⁴, jest co najmniej przedwczesne, tym bardziej że brak jest zupełnie zbliżonych zabytków na pobliskich terenach celtyckich, a analogie do niektórych form występują przede wszystkim w Galii³¹⁵ oraz na

³¹¹ T. Geraslmov 1060, s. 177; H. Danov 1037, s. 306 n., ryc. 235-236.

^3.3    T. Gerasimov (1060, 6. 176; 1066) sądzi, że okazy z Bataku (z kurhanu z okresu rzymskiego zawierającego na wtórnym złożu ceramikę z okresu lateńskiego), Górni Pasarel <z terenu, gdzie występuje ceramika z okresu lateńskiego) i z Mu-hova (z osady trwająoej od Ul w. p.n.e. do V w. n.e bez wyraźnej stratygrafii) stanowią bazę takiego datowania. Nie są to jednak podstawy chronologii, które mogłyby rozwiać wątpliwości na jej temat. Także sugestia A. Milćeva i N. Pet-kova (1061, s. 213, 250 n.), że figury z Górni Pasarel pochodzą z czasu istnienia sąsiednich kurhanów (V-I1I w. p.n.e.), choć prawdopodobna, nie może być uznana za bezsporną.

P B. Hflnsel 1060.

^3.4    Por. przypis 300.

³¹³ Por. np. nowe, dobrze datowane znaleziska tego typu z południowej Galii (A. Robert 1060).

sąsiednich obszarach Dacji i Scytii^m. Podkreślić tu trzeba, że omawiana plastyka koncentruje się głównie w górnym i środkowym dorzeczu Maricy po okolice Nowej Zagory na wschodzie oraz w rejonie Sofii. Tylko zaś jedno znalezisko (Etropole) pochodzi z północnych stoków Starej Płaniny. Choć więc jej zasięg nie wyklucza się całkowicie z zasięgiem stanowisk grupy Padea-Panagjurski Kolonii, to jednak nakrywają się one tylko w rejonie Sofii. Nawet więc stojąc na stanowisku przyjmującym celtycką genezę tych figur, trzeba się zgodzić ze stwierdzeniem, iż nie łączą się one w żadnym razie z tymi wpływami kultury lateńskiej, które oddziaływały na kształtowanie się grupy Padea-Panagjurski Kolonii.

WNIOSKI

Przeprowadzona wyżej analizą, materiałów typu kultury lateńskiej z Oltenii i Bułgarii oraz innych elementów kulturowych związanych z nimi lub im współczesnych upoważnia do wysunięcia kilku generalnych wniosków. Pierwszym z nich jest możliwość wyróżnienia dwóch faz wpływów kultury lateńskiej. Pierwsza, starsza jest reprezentowana na terenie Oltenii przez kilka zespołów z zabytkami typu LT B (Ostro-vul Corbului, Govora-Sat, jama z Rastu?), a może też typu LT C (Turnu Severin-Schela Cladovei). Z tego czasu nie posiadamy z południowej Oltenii czystych zespołów nawiązujących do starszej miejscowej tradycji, choć w wyliczonych tu obiektach wystąpiły też zabytki form uznawanych za charakterystyczne dla kultury (lackiego latenu. Kwestia, czy obecność elementów kultury lateńskiej w tych zespołach należy uznać za efekt migracji z zachodu, czy tylko wpływów kulturowych, na obecnym etapie badań musi pozostać nierozstrzygnięta.

Do pierwszej fazy wpływów lateńskich należy również nieduża liczba zabytków typu LT B (Mezek, Górni CibSr, Carevec, Bajlovo, GSlśbovo?)

^,|C Gliniane figury podobnego typu wystąpiły w późnoecytyjskich grodziskach z n-I w. p.n.e.: Zolotaja Balka, GavrUovka, Ljubimovka nad dolnym Dnieprem (A. K. Brede 1960, s. 202, tabL I 15-16; R. I. Vyeziev 1960, g 17Z ryc. 7/6-8, 10; N. Ń. Pogrebova 1958, s. 229 n., ryc. 37/1-5, 40/22. 49/M; A. V. Dobro-v o l’s k y j 1960, s. 145, 151, tabl. I 1-3; M. L Vjaz^,mitina 1969a, | 129 n., ryc. 6-7) i na Krymie (P. N. Sulc 1949, s. 61 n., ryc. 26). Ich pojawienie się tam łączono z wpływami celtyckimi. Dalsze zbliżone okazy znane są z wielkiej osady dackiej w Polana (R. Vulpe 1952, s. 201, ryc. 14), osad kultury Foiene*ti-LukaSevka w Bordseęti i Ghelńieęti (N. Zaharia M. Petrescu-Dlmbovita, E. Za-haria 1970, s. 314; informacje M. Babę?a), a wreszcie w późnohalsztackim grodzisku Stićna w Słowenii <S. Gabrovec, O. H. Frey, S. Fołtiny 1960, s. 188, ryc. 7/3).

2010/03/01 23:14