P6068810

przedstawiany jest w formie stypizowanej i najbardziej czytelnej. Od XV w. wyst. w Polsce h. złożony, konstruowany przez podział poła zgodnie z porządkiem wywodu genealogicznego - pole pierwsze (prawe dolne) mieści herb ojczysty, pole drugie (lewe górne) macierzysty, pole trzecie (pod polem pierwszym) herb babki ze strony ojca i pole czwarte (pod drugim) herb babki ze strony matki. Strona herbu określana jest z pozycji rycerza trzymającego tarczę. H. mogą towarzyszyć-* korony rangowe i kapelusze heraldyczne (zob. — insygnia herbowe duchowieństwa — insygnia herbowe świeckie).

hermy: 1. herma jońska, 2.. herma saska

jońskiej przeważnie towarzyszą elementy odpowiednich porządków klasycznych). Pod wpływem wzorników C.Florisa pojawia się tzw. h. saska - umieszczona na pi-lastrze półpostać męska z założonymi rękami (na Śląsku od ok. 1570). 3) w złotnic-twie h. (relikwiarz hermowy) rodzaj metalowego relikwiarza w formie popiersia pojawiający się w średniowieczu oraz w czósach nowożytnych.

horror vacui dosl. „lęk pustki”, sposób zakomponowania płaszczyzny, charakteryzujący się ornamentalną hipertrofią, wyjątkowym bogactwem dekoracji szczelnie wypełniających daną kompozycję, często przekraczających jej ramy.

I

1CHTHYS — ryba

1HS błędna transliteracja łacińska monogramu imienia Jezusa IX£, używana już od czasów Justyniana II (VII -VIII w.), rozpowszechniona m.in. przez św. Bernarda ze Sieny (zm. 1444 r.). W czasach nowożytnych litery HIS używane były również jako inicjały zdań: lesus Honunwn Salwator (Jezus Zbawiciel ludzi) i In Hoc Signo lyiricĘs) (pod tym znakiem [zwyciężysz]) i w tym znaczeniu pojawiały się na przedstawieniach embiematycznych itp. Monogram IHS stanowi też skrót nazwy Towa-

godło jezuitów, koić. Si. Piotra I Pawia w Krakowie

herma w starożytnej Grecji posąg bóstwa (początkowo tylko Hermesa) w formie popiersia ustawionego na czworokątnym piedestale, rozszerzającym się ku górze. H. przejęła została przez sztukę rzymską, ponownie pojawia się w okresie renesansu. W sztuce nowożytnej występuje zazwyczaj jako pilaster hermowy - przyścienny element arch. nawiązujący swą formą do hermy greckiej, początkowo występujący głównie w Niderlandach, rozpropagowany przez wzorniki H. Vredemana de Vries. Odmiany h. to: herma parzysta (o dwóch głowach), h. męska inaczej dorycka oraz h. żeńska - jońska (h. doryckiej oraz

rzystwa Jezusowego (ten Humilis Socie-tas): wpisany w tarczę słoneczną używany był jako godło jezuitów dekorujący dzieła powstałe pod patronatem tego zakonu.

ichtyoccnlaury (potwory morskie) w sztuce hellenistycznej i rzymskiej istot)' morskie, pół ludzie, pół ryby, często wyobrażane z lwimi łapami. Występują jako towarzysze bóstw morskich. Motyw L, przejęty został przez sztukę renesansu. Znaczenie mitologiczne i. nie jest sprecyzowane.

ictuyocenlaur, A Mantegna .Bitwa bóstw morskich' (fragment)

inicjał 1) litera rozpoczynająca rozdział lub poszczególne partie tekstu w rękopisach lub drukach, wyróżniająca się wielkością, kształtem, kolorem lub ornamentem. I. pojawiał się sporadycznie w póżnoantycznych rękopisach V w.; od 2 poł. VII w. uformowany przeważnie z elementów zoo-morficznych był główną ozdobą rękopisów merowióskich; w rękopisach iryjskich i karolińskich ornamentyka rozbudowała się zajmując nieraz całą stronę rękopisu. Od okresu romańskiego zaczęto umieszczać wŁ, wśród splotów liści i wstęg, postaci ludzkie, w gotyku całe sceny figuralne; 2) —• monogram,

INRI umieszczane na krucyfiksach inicjały łacińskie słów: fant Nazorcmu Rex tudocorum (Jezus Nazarenczyk. Król Żydowski).

inskrypcja— cpigraf.

instrumenty muzyczne przedstawiane w sztukach plastycznych od starożytności w związku z określonym znaczeniem symbolicznym (zob. też— vanitas): również jako atiyhut bóstw i świętych; jako rzeźbiarskie i malarskie motywy dekoracyjne używane zazwyczaj w wystroju miejsc związanych z muzyką: chórów muzycznych, salonów, teatrów, oper itp.; także prospektów organowych. W ornamentyce szerzej stosowana

jedynie harfa i lira - szczególnie w sztuce empiru.

insygnia herbowe duchowieństwa towarzyszące herooiin'tJtStpjńików kościelnych oznaki godności i urzędów, Insygnia dostojników kościelnych umieszczane są nad tarczą i za tarczą. Nad herbem papieskim, zamist hełmu umieszcza się tiarę, a. za tarczą skrzyżowane klucze św. Piotra. Nad herbem papieskim może się także znajdować czerwonozłoty parasol (sóhctiiht

23

sasesim*w