P1120769 resize

Ryt. II. SchcnMiycoe pradsimew pcmiąuA ttrcfy umiarkowanej Europy, w tym dorzeczy Wnły i Odry. k Sfrtdticiwnomorrcm i obuucm rozwoju cywilizacji starożytnych poprzez gtownc ulaki komanikacyjne morskie i lodowe. Wg A. Sberratta (I99.li. ryc. 14a)

Abfc 11. Sckaiadi rtapmlfc VcrVnupfungcn der gftniflłgtcn Zonę Europro. daruwlcr des Wcadneft- Md Odofctem. om dcm Mittclmcergctosct und dem Entwicklungthcrcich der antiken Zniamoaca.chuch Haapmtdnsrfe abcr Land und Mccr Nach A. Shcrratt (I99ła. Abb. I-ta)

i wczesnej epoce żelaza (Ryc. 10). Szlaki le są potwierdzone dostatecznie przekonująco przez źródła archeologiczne, a krzemień pojawia się w Kotlinie Karpackiej w zespołach związanych z metalurgią brązu (Shcrratt 1993a. s. 18-47: Koyócs 1994. s. 48; por. Rowlands 1998). Strefa umiarkowana Europy i teren dzisiejszej Polski były zatem w okresie pól popielnicowych powiązane siecią różnorodnych kontaktów i szlaków /. basenem Morza Śródziemnego (Ryc. 9-11) i to niezależnie od tego czy była to strefa peryferii, czy marginalna w ujęciu Sberratta (1993b; 1994; 1999. s. 403-404). a ze wschodniego Sródziem-nomorza mamy poświadczoną obecność skal krzemionkowych w kulturze symbolicznej cywilizacji starożytnych (Stępniowski 1997; Szafrański 1997). Stamtąd też wywodzony jest obrządek ciałopalny i związana z nią ideologia kultu ognia (Cabalska 1968. s. 142. przyp. 86; 1972. s. 32-35; Gcdiga 1976. s. 116-117; 1979. s. 323; Szafrański 1987. s. 141-149 i 138-163).

Archeolodzy przyjmują za niezwią/anc z cmentarzyskami popielnicowymi okazy krzemienne o cechach charakterystycznych dla starszych kultur / cpóki kamienia i wczesnej epoki brązu. Cytowane na wstępie stnnowisko M Kobusie wic za odnośnie materiałów krzemiennych z cmentarzyska

w 1,uskach (Ryc. 2) jcsl przykładem lakicgo podejścia. Wydaje się jednak, i/, nic wykluczając możliwości przypadkowego znalezienia iię krzemienia w grobie popielnicowym, za nic mniej prawdopodobne należy uważać intencjonalne wkludunie do grobów znalezionych przedmiotów krzemiennych starszej proweniencji, np. jako przedmiotów należących do mitycznych przodków, bądź związanych z piorunem łub błyskawicą. W takich przypadkach mielibyśmy do czynienia z zachowaniem rytualnym. Wiadomo, ze krzemienie i kamienie piorunowe używano w celach magicznych przeciwko złym demonom i oddziaływaniu innych złych mocy. bądź dla zapewnienia sobie pomyślnych skutków, np. długowieczności (Moszyński 1967. s. 487-497; Wierciński 1997. s. IOS).

W świetle przedstawionych danych wydaje się. że krzemienie w grobach z okresu pól popielnicowych mogą być przejawem ówczesnej kultury symbolicznej niezależnie nawet od ich ewentualnych funkcji użytkowych. Jest bardzo prawdopodobne, iż przypisywano im różne znaczenia symboliczne, których przykłady przekazują nam teksty starożytne i mające głębokie korzenie tradycje, będące przecież tylko ubogim śladem żywej i bogatej kultury dawnych społeczeństw. Mogły też być one wiązane z mitycznymi przodkami i mityczną historią wspólnoty lub wykorzystywane w praktykach magicznych na cmentarzach ^popielnicowych. jako element obrzędów pogrzebowych i późniejszych rytuałów sprawowanych ku czci zmarłych. Takie pochodzenie owych odłupków, tuszczni. wiórów i innych znalezisk krzemiennych wydaje się bardziej prawdopodobne niż panująca do niedawna powszechnie ..teoria przypadkowego zbiegu okoliczności”, mająca wyjaśniać ich obecność w zespołach grobowych i szerzej na terenie cmentarzysk.

Krzemienie z cmentarzyska popielnicowego w Gąsawie

Cala złożoność sytuacji i typowe trudności /wiązane z interpretacją występowania krzemieni w grobach popielnicowych pojawiły się przy analizie okazów krzemiennych uzyskanych w toku eksploracji cmentarzyska odkrytego na stan. 2 w Gąsawie, woj. Bydgoszcz, położonego niespełna 2 km od osady obronnej na półwyspie Jeziora Biskupińskiego². Na stanowisku odkryto 115 zespołów grobowych. Z wykopów pochodzą 442 okazy krzemienne, w tym 201 okazów przemysłowych, które przedstawiłam w osobnej publikacji (Piotrowska 1997). Są to krzemienie o zróżnicowanej chronologii i pochodzę-* Badania ratownicze cmentarzyska przeprowadzono w lalach 1987 I 1988. Groby nr 1-64 przebadał zespól w składzie: mąt Anna Grossman. mgr Róża Miklaszewska-Bakcr. mgr Wiesław Zajączkowski. a groby nr 65-115 badałam wraz. z mgr Wojciechem Piotrowskim; z tych ostatnich pochodzi też wąbolt inwentarza krzemiennego Opracowanie całości wyników badań cmentarzyska jest przygotowywane do druku przez mgr A. Grossmaa Materiały z badań przechowywane są w Muzeum w Biskupinie.

309