PC060307

Tomasz z Akwinu

192

posążka, ponieważ twierdzenie i przeczenie nie występują równocześnie, podobnie nie występują równocześnie brak i stan.

Ponadto, jak przedstawiono powyżej, brak jest zasadą w sposób przypadłościowy, pozostałe dwie są natomiast zasadami same przez się. Wynika więc z tego, że materia różni się pojęciowo od formy i od braku. Materia jest bowiem tym, w czym forma i brak są ujmowane rozumowo, np. w miedzi ujmuje się rozumowo zarówno kształt, jak i nieukształtowanie. Niekiedy materia ujmowana jest wraz z brakiem, niekiedy zaś bez braku. Spiż, kiedy jest materią posążka, nie wnosi braku, ponieważ kiedy mówi się ‘spiż’, nie rozumie się przez to braku wcześniejszego przygotowania czy nieukształtowania; ale mąka, skoro jest materią dla chleba, zakłada w sobie brak formy chleba, ponieważ z tego powodu nazywam coś mąką, że oznacza ona brak przygotowania, czyli nieuporządkowanie przeciwstawne formie chleba. *Skoro zaś w procesie powstawania materia, czyli podłoże, pozostaje, natomiast brak, tak jak i złożenie z materii i braku nie pozostają, dlatego materia, która nie zakłada braku, jest trwała; ta zaś, która zakłada go, jest przemijająca^

Należy jednak zauważyć, że pewna materia zawiera formę, tak jak spiż, kiedy jest materią dla posążka, sam spiż jest bowiem złożeniem z materii i formy; spiż natomiast nie jest nazywany materią pierwszą z tego powodu, że posiada materię. Sama zaś materia, która jest pojmowana jako nie posiadająca żadnej formy ani braku, lecz jako podległa formie i brakowi, nazywana jest materią pierwszą z tego powodu, że przed nią nie ma już żadnej innej materii. Taka materia nazywana jest także byle. A ponieważ każda definicja i wszelkie poznanie dokonuje się dzięki formie, materia pierwsza sama przez się nie może być ani poznana, ani zdefinipwana*J możliwe jest to jedynie poprzez porównanie, np. mówi się, że materia pierwsza jest tym, co tak ma się do wszystkich form i braków, jak spiż do posążka i nieukształtowania; nazywa się ją pierwszą po prostu. Coś może być nazwane materią pierwszą także ze względu na jakiś rodzaj, jak np. woda jest materią płynów. Nie jest ona jednak materią pierwszą po prostu, ponieważ składa się z materii oraz formy i dlatego posiada materię wcześniejszą.

(Należy wiedzieć także, że ani materia pierwsza, ani forma nie powstają, ani nie giną, ponieważ początek i koniec każdego procesu powstawania jest czymś. Tym, z czego zaczyna się powstawanie, jest

materia; tym zaś, do czego zdąża, jest forma. Gdyby więc materia lub forma powstawały, wówczas istniałaby materia materii i forma formy, i tak w nieskończoność. Dlatego, mówiąc właściwie, powstaje jedynie złożeniey Należy ponadto wiedzieć, że materia pierwsza jest numerycznie jedna we wszystkim. Lecz mówi się, że coś jest jedno numerycznie w dwojaki sposób: po pierwsze, coś, co posiada jedną określoną formę w jednostce (itt numero), np. Sokrates; materia pierwsza nie jest nazywana jedną numerycznie w ten sposób, gdyż nie zawiera w sobie żadnej formy. Po drugie, nazywa się coś jednym numerycznie, gdyż nie posiada właściwości (dispositio), które powodują, że jednostki różnią się między sobą; w ten właśnie sposób o materii pierwszej mówi się jako o czymś jednym numerycznie, ponieważ ujmowana jest bez jakichkolwiek właściwości powodujących zróżnicowanie w jednostkachiNależy także wiedzieć, że chociaż materia nie zawiera w swojej naturze żadnej formy lub braku, tak jak w pojęciu spiżu nie jest zawarte ani ukształtowanie, ani nieukształtowanie, jednak nigdy nie jest pozbawiona formy lub braku. Niekiedy bowiem posiada jedną formę, kiedy indziej zaś inną. Nigdy natomiast nie może istnieć sama przez się, ponieważ kiedy w swojej naturze nie posiada żadnej formy, nie posiada bytowości w akcie, jako że bytowość w akcie jest możliwa jedynie dzięki formie. Materia jest jedynie w możności, zatem coś, co jest w akcie, nie może być nazwane materią pierwszą, i

Rozdział HI

Z poprzednich rozdziałów wynika, że są trzy zasady natury: materia, forma i brak. Nie wystarczają one jednak do powstawania. To bowiem, co jest w możności, nie może się samo zaktualizować, np. miedź, która jest posążkiem w możności, nie może uczynić z siebie posążka, lecz potrzebuje czynnika działającego, który wyprowadziłby formę posążka z możności do aktu. ffakże forma nie wyprowadza się z możności do aktu i mam tu na myśli formę czegoś, co powstaje, którą nazwaliśmy kresem powstawania. Albowiem forma istnieje tylko w bycie, który już powstał: to zaś, co działa, występuje w czasie stawania się, to znaczy podczas powstawania rzeczy.) Konieczne jest więc, by prócz materii i formy istniała inna zasada