PICT2603

W4 Cxętć iii- Śmierć długa i bliska

rozkład; ostatecznym grobem jest ten, gdzie złożono kości albo wyschnięte cudo.

Pogrzeb raki, jak się wydaje, był naprzód zastrzeżony dla ważnych osobistości, chociaż nie upowszechnił się w królewskich rodzinach. Na Malcie chowano tak wielkich mistrzów zakonu. Szeregowych kawalerów wkładano do trumien posypanych niegaszonym wapnem i umieszczano w podziemiu; każdej trumnie odpowiadał na górze, w kościele widoczny grób z mozaiką, wpuszczony pomiędzy płyty posadzki. Wielcy mistrzowie spoczywali zrazu w krypcie, w tymczasowym grobie, gdzie pozostawali przez rok albo dłużej, po czym przenoszono ich do wielkiego grobowca w kościelnej kaplicy. Ceremoniał zakonu przewidywał uroczyste obrzędy, podczas których trumnę otwierano, lekarz-ekspert identyfikował szczątki, trumnę powtórnie zamykano, śpiewano egzekwie, a wreszcie składano ją w definitywnym grobowcu.⁴⁵

Podobnego rodzaju przenosiny przewidziane były dla królewskiej rodziny w Eskurialu. Ciała składano najpierw w miejscu nazwanym przez Saint--Simona Gnilnią: „Izba wąska i długa. Widać tylko białe ściany, duże okno blisko wejścia, naprzeciwko małe drzwi [prowadzące do piwnicy], cały środek zajmuje długi drewniany stół służący do składania i przysposabiania zwłok. Dla każdego, kogo tu przyniosą, drąży się niszę w ścianie i wkłada tam ciało, aby zgniło. Niszę zakrywa się, tak iż wydaje się, że ściany nie ruszano, bo cała się błyszczy i olśniewa białością, a w izbie jest bardzo jasno (co dziwi Saint--Simona, któremu śmierć kojarzyła się z piwniczną ciemnością].*' Po pewnym czasie ciała wyjmuje się i „bez żadnej ostentacji** przenosi bądź do Panteonu, bądź do innej piwnicy przylegającej do Gnilni. Tam „zostają na zawsze”.⁴⁶

Celem prowizorycznego chowania zwłok było, zdaje się, zastrzeżenie ostatecznego miejsca spoczynku dla tych ciał, których nie miano już więcej ruszać, bądź dlatego, że zostały z nich tylko suche kości, bądź że wyschły i stały się mumiami. W obu przypadkach przeczekiwano etapy rozkładu; po wysuszeniu doskonale można je było pokazywać.

Co prawda, nie traktowano w taki sposób wyłącznie ludzi możnych. Obyczaj ten odnajdujemy tu i ówdzie na obszarach południowych i śródziemnomorskich (pokrywają się one z regionami, gdzie wystawia się zmarłego na widok publiczny z odkrytą twarzą), przy czym nie umiem uzasadnić takiej lokalizacji. „Byłem w kościele Kordelierów w Tuluzie — pisze pewien autor listów z początkiem wieku XVIII. — Widziałem tam kostnicę, o której tyle słyszałem.” Ale zauważmy, że wyraz charnier oznacza tutaj nie stare średniowieczne ossuaria, jakie istniały na cmentarzu Niewiniątek i o których często wspominaliśmy w toku naszych rozważań. Jest to kostnica mumii, „gdzie zwłoki przez stulecia konserwowały się w całości. Mumia pięknej Pauli do dziś zachowała resztki urody. Spytałem zacnych ojców, jakim sposobem uchronili te ciała od zepsucia [umiejętności tych mnichów były znane i jednały im liczną „klientelę”]. Odrzekli, że najpierw grzebią ciała w ziemi pewnego

. _ tego wywnioskowałem, tz zacny zaKonniK donrze mnie informował, ymarłych składano więc kolejno w trzech miejscach, z których tylko pierwsze znajdowało się pod ziemią. Traktowano ich trochę tak, jak amerykańscy jnorticians, przedsiębiorcy pogrzebowi, traktują swoich klientów, tyle że zajmowali się tym zakonnicy i że praktyki te wymagały więcej czasu: kolejne etapy trwały co najmniej rok.⁴⁷ Następnie przenoszono ciała do kostnicy, gdzie odwiedzający — gdyż chodziło się tam jak na widowisko — oglądali razem

-.«ku. która je trawi; następnie wystawiają je na powietrze (zapewne

itarzy zachowało się do dziś. Jeden w Rzymie, w podziemiach Kapucynów obok pałacu Rarberinich, którzy również w tym kościele spoczywają. Mumie stoją tam jak u Kordelierów w Tuluzie. Są to podobno zakonnicy zmarli in odore sanctitatis. Mogli to być również laicy, tercjarze zakonu świętego Franciszka, którzy mieli ten przywilej, że chowano ich w habitach przepasanych sznurem. Inny sławny cmentarz mumii znajduje się w Palermo, także przy kościele Kapucynów. Są tam laicy w świeckich ubiorach; rodziny przychodzą ich odwiedzać. Ten sposób przyciągania ludzkiej uwagi przetrwał do roku 1881, a powstał zapewne pod koniec XV wiekuj

U Kapucynów w Rzymie, oprócz mumii, i także w Rzymie na cmentarzu bractwa della Orazione e della Morte, niestety przebudowanym po uporządkowaniu nadtybrzańskich bulwarów, można zobaczyć wszędzie na ścianach i sufitach ossuarium przeistoczone w dekorację rocaille, gdzie kości spełniają rolę kamyków i muszli. Parę ciekawszych szkieletów zrekonstruowano, jak na przykład szkielety trojga dzieci z rodu Barberinich. Co do reszty, każdej kości użyto zgodnie z jej kształtem; kości miednicy ułożono w rozety, czaszki spiętrzono w kolumny; piszczele i kości rąk podpierają sklepienia nisz grobowych, kręgi układają się w girlandy albo w świeczniki. Dzieło to przypisuje się pewnemu zakonnikowi z XVIII wieku. Kostnica staje się więc nie tylko miejscem przechowywania kości, lecz także rodzajem dekoracji, w której kość ludzka poddaje się wszelkim wymysłom sztuki barokowej czy też rokokowej; pokazuje się ludziom szkielet niby maszynerię teatralną i on z kolei oglądany jest jak widowisko. Oczywiście nie ma w nim wegetatywnego życia trupa, jakie zdaje się trwać w mumii. Szkielet utracił nawet swą indywidualność. Tę dekorację przenika życie zbiorowe, wyrażone w śmiechu setek głów i gestach tysięcy rąk i nóg.

W tym samym czasie, kiedy królowie schodzili pod ziemię i wyrzekali