PICT6390

Dokładność uzależniona jest przede wszystkim od znajomości tej rzeczywistości, wobec której stawiamy pytania i której badania będą dotyczyć. Znajomość problematyki jak i przedmiotu badań, pozwala eliminować pytania bezzasadne i oparte na fałszywych przesłankach i formułować takie, które wydają się prawdopodobne. Chroni to także przed stawianiem pytań nieistotnych i błahych. Osobie, nicoricnlująccj się w problematyce badawczej, trudno ukierunkować badania i dokładnie sformułować problemy. Z tych względów, każdy problem badawczy, jeżeli ma być precyzyjnie sformułowany, powinien być wyrażony w formie pytania, w którym schemat przyszłej odpowiedzi (pytania dopełnienia). jak i jego niewiadoma, są sformułowane w języku zrozumiałym dla wszystkich. Mało precyzyjne będzie takie. np. pytanie: „Czy uczniowie szkół wiejskich mają inne aspiracje niż uczniowie miejskich szkół ?” Pytanie to jest za mało precyzyjne i zbyt ogólne, gdyż nie określa, o jaki rodzaj aspiracji chodzi. Czy np. chodzi o aspiracje edukacyjne, zawodowe, kulturalne czy inne, oraz aspiracje jakich uczniów chcemy poznać uczniów szkół podstawowych, gimnazjalnych. zawodowych czy licealnych. Problem ten sformułowany w sposób bardziej precyzyjny i uszczegółowiony, mógłby przybrać taką formę: „Jaki rodzaj i poziom aspiracji życiowych posiadają uczniowie wiejskich i miejskich zkół gimnazjalnych woj. podkarpackiego?”, łub „Czy istnieją różnice w poziome i rodzaju aspiracji życiowych uczniów wiejskich i miejskich szkół gimnazjalnych woj. podkarpackiego?” Wynika z tego, iż zakres niewiadomej w pytaniu badawczym powinien być tak ustalony, „aby było wiadomo, w obrębie jakiej klasy rzeczy łub zjawisk szukać podstawienia, które może spełniać prawdziwą odpowiedź” [łl. Muszyński 1970, s. 182]. Stawiając pytanie należy zawsze założyć. że przynajmniej jedna z możliwych odpowiedzi będzie prawdziwa oraz jedna fałszywa. Jeżeli tak się nie dzieje, to mamy do czynienia z źle lub niewłaściwie postawionym problemem [K. Ajdukicwicz 1934. s. 15]. Wynika stąd. że zakres odpowiedzi nie może być zbiorem pustym, co zachodzi wówczas, kiedy formułujemy problem w terminach, niemających swoich odpowiedników w rzeczywistości.

Problematyka badawcza wymaga nic tylko uświadomienia sobie możliwych pytań, na które szukamy odpowiedzi, co wybranie określonego ich zespołu. Chodzi o to, aby zespół owych pytań tworzył pewną całość. Spełnienie tego warunku wymaga, aby formułowane pytania nie tylko różniły się stopniem ogólności, ale były także ze sobą powiązane w taki sposób, iż tworzą wokół głównego problemu badawczego pewien zespół pytań. Zespół taki, powinien nic tylko różnić się stopniem ogólności, ale tworzyć pewien koherentny układ treści koncentrujących się wokół głównego problemu badawczego. I tak np., jeżeli problem główny zawarty jest np. w pytaniu: „Czy w środowisku rodzinnym występuje zjawisko przemocy rodziców wobec dzieci w rozmiarach zagrażających ich właściwemu rozwojowi?” to na problematykę badawczą składać się może zespól takich m.in. pytań szczegółowych, jak: „Jaki rozmiar osiąga zjawisko przemocy

wobec dziecka w rodzinie?"; Jakie rodzaje przemocy występują najczęściej w relacji między rodzicami a dzieckiem?"; Jakie formy przyjmuje przemoc?"; Jakie są przyczyny występowania zachowań krzywdzących wobec dzieci?”, ..W czym przejawiają się skutki stosowanej przemocy rodziców wobec dzieci?", itp. Dla wyczerpującego naświetlenia tego zjawiska i udzielenia właściwych odpowiedzi, trzeba zebrać znacznie więcej informacji o wszystkich łych zjawiskach i procesach, niż się to pozornie wydaje. Przy tym. udzielenie odpowiedzi na pytania szczegółowe, wymaga uzyskania jeszcze szczegółów szych informacji. I tak np. w odniesieniu do rodziców, mogą to być informacje dotyczące ich pici, wieku, wykształcenia, statusu społecznego, wykonywanego zawodu, przebytych chorób, itp. Tworzy się zatem zhierarchizowany układ pytań, które dopełniają w pewnej mierze problemy bardziej ogólne a te problem główny. Tc względy przemawiają, aby problemami badawczymi jak i sposobami ich formułowania zająć się ze szczególną starannością.

Niezależnie od znajomości zagadnień objętych badaniem jak i umiejętności stawiania pytań, należy zawsze przed formułowaniem problemów badawczych, zapoznać się z literaturą przedmiotu, gdyż jest ona najlepszym źródłem inspiracji przy ich formułowaniu. Krytyczna ocena literatury pozwala poznać aktualny stan badań w tym zakresie, istniejące teorie, podstawowe pojęcia, jak i wykorzystywane dotąd metody badawcze i stosowane narzędzia. Chodzi o to, aby nic formułować pytań, na które już udzielono odpowiedzi. Literatura jest ponadto źródłem, z którego można czerpać wiedzę na temat własnych problemów i pytań badawczych oraz hipotez roboczych. W tym m.in. przejawia się kumulatywny charakter rozwoju nauki [S. Nowak. 19S5, s. 35]. Analiza literatury fachowej, z uwagi na wielość ukazujących się w ostatnich latach opracowań, jak i dostępność do materiału, nie jest zadaniem łatwym.

3.4. Specyfika pedagogicznych problemów badawczych

Przedstaw ione ogólne zasady formułowania problemów badawczych, umożliwiają zwrócenie uwagi na problemy badawcze typowe dla pedagogiki, a także na sposoby i drogi ich rozwiązania. Można wskazać na kilka powodów, dla których ich podjęcie i rozwiązanie jest szczególnie potrzebne. Przede wszystkim dotyczą one niezwykle złożonej i społecznic ważnej problematyki badawczej, jaką jest wychowanie. Pedagogika, będąc nauką praktyczną zajmuje się wykrywaniem związków zależności pomiędzy zmiennymi niezależnymi, jakimi są wszelkie zamierzone oddziaływania wychowawcze wpływające na proces rozwojowy dzieci i młodzieży, oraz zmiennymi zależnymi, które przejawiają się w rezultatach tych oddziaływań. Są to relacje swoiste, będące wyłącznie przedmiotem badań pedagogicznych, gdyż związane są z ustaleniem zależności sprawczych dotyczących wychowania.

97