PICT6401

Zależność może mieć kierunek dodatni lub ujemny. Kierunek dodatni występuje wtedy, gdy wzrost/spadek wartości jednej zmiennej powoduje wzrost/spadek wartości drugiej zmiennej. Na przykład, związek pomiędzy obecnością uczniów na zajęciach a liczbą popełnianych błędów z dyktandami kierunek dodatni, ponieważ wzrost liczby opuszczonych lekcji z języka poi-skiego powoduje wzrost ilości popełnianych błędów w dyktandzie. Pomiędzy wzrostem stażu pracy a otrzymanym wynagrodzeniem istnieje także związek dodatni. Kierunek ujemny ma miejsce wówczas, gdy wartości jednej zmiennej rosną a drugiej zmiennej maleją. Na przykład, ilość popełnionych blędó» w dyktandzie ma związek z otrzymaną oceną. Ocena ta będzie niższa w przy. padku popełnienia dużej ilości błędów a wyższa przy małej ilości błędów. Związek ujemny istnieje w przypadku czasu poświęconego na naukę a chłonnością umysłu uczącego się. Natomiast siła związku między zmiennymi, to zakres, w jakim zmienne, współzmieniają się dodatnio lub ujemnie. Zagadnienie to będzie szczegółowo omówione w rozdziale poświęconym analizie.

Na zmienną zależną ,.y" mogą oddziaływać także inne zmienne, które nic sa bezpośrednio skorelowane z badaniami empirycznymi. Określamy je zmiennymi pośredniczącymi {/ p). Są nimi te zmienne, na które badacz nic ma bezpośredniego wpływu i których oddziaływania nie można przewidzieć a zatem i trudno je uwzględniać w badaniach. W rzeczywistości, zmienne te występują w formie ukrył ej, wpływając bezpośrednio bądź pośrednio na relacje między zmiennym niezależnymi i zależnymi, sprzyjając bądź zakłócając występowaniu określonego zjawiska czy zdarzenia. I tak dla przykładu, badacz nie ma wpływu na sta zdrowia ucznia, na jego nastawienia do szkoły czy nauczyciela, na stopień zainteresowania danym przedmiotem, poziom zadowolenia z uzyskanej oceny, n-poczucie lęku przed odpowiedzią, atmosferę w klasie szkolnej, itp. Podejmują: badania, należy mieć świadomość występowania czynników wpływających sty-mulująco bądź hamująco na zachowania czy działania badanych. Relacje między zmiennymi ilustruje schemat 6.

Schemat 6.

Należy podkreślić, że podział na zmienne zależne i niezależne odnosi się jedynie do badań. W święcie rzeczywistym, zmienne nic są ani zależne ani niezależne, gdyż to badacz je dobiera i decyduje o tym, jak je interpretować oraz okrd.'. które z nich w określonym badaniu będą zmiennymi zależnymi a które niezalcz-11S

nymi. Specyfika problematyki badawczej może powodować, iż ta sama właściwość przedmiotu będzie w jednym badaniu zmienną niezależną zaś w innym, zmienną zależną. ! tak np. „kompetencje zawodowe nauczycieli” mogą być zmienną zależną w badaniu, którego celem będzie określenie, czynników wpływających na rodzaj owych kompetencji zawodowych nauczycieli. Natomiast w badaniu zmierzającym do określenia wpływu tych kompetencji na efektywność pracy dydaktyczno-wychowawczej, kompetencje zawodowe nauczycieli stanowić będą zmienną niezależną. Zagadnienie to prezentuje poniższy schemat 7.

Schemat 7.

Zmienna zależna „Y"

Kompetencje

zawodowe

nauczyciela

Zanicnnc zależne

Rozwój umysłowy... y,

Poziom wiedzy........y₂

rwałość wiedzy......yj

>• Aktywność ucznia.... >’₄

Pilność ucznia.........y₅

Osiągnięcia ucznia... y₆ Poziom odpowiedzi...

Zmienne niezależna „X”

Tradycje rodzinne    ......X

Chęć pracy z dziećmi    ......A"

Wybór zawodu z powołania . A",

Namowa osób trzecich ......X

Ukończona szkoła wyższa .... A'₅

Wiedza o zawodzie     X

Inne motywy    .......X

Zmienna niezależna

Kompetencje

zawodowe

nauczyciela

W badaniach pedagogicznych, zagadnienie doboru zmiennych do badań jest niezwykle ważne, ponieważ zjawiska związane z wychowaniem są ze swej natury niezwykle złożone i trudne do zaobserwowania. Zazwyczaj bywa tak, że jedna czy dwie zmienne niezależne, nic wyjaśniają większości zmian zachodzących w zmiennych zależnych, ij. w osobowości kształcących, ich dojrzałości społecznej czy psychicznej, w przygotowaniu do życia, w ich postawach, itp. lecz wyjaśnia jedynie pewną ich część. Skłaniać to musi badacza do doboru dodatkowych zmiennych, wyjaśniających szerszy zakres niewyjaśnionych zjawisk czy przyczyny zachodzących w osobowości kształcących się. Jeżeli badania zmierzają do

119