PICT6402

określenia czynników wpływających na oceny szkolne uczniów (zmienne zaleź, nc), to takie zmienne niezależne jak: poziom wykształcenia nauczycieli, sposoby oceny, stosowane fomiy i metody nauczania, uzdolnienia uczniów, ich zaintew. sowanic przedmiotem, ich karność, obowiązkowość, umiejętność koncentracji, itp. wyjaśniają tylko w pewnym stopniu przyczyny, dla których niektórzy uczniowie osiągają wysokie a inni niskie oceny w nauce. Każdy z wymicnio-nych czynników wywiera pewien wpływ na zmienną zależną, co utrudnia określenie ich globalnego wpływu na badane zjawisko. Z tych względów badacz musi nie tylko wiedzieć, jakie zmienne wpływają na zmienną zależną i jaki jest ich kierunek, ale także, i jakie zmiany w rozwoju osobowości kształcących s:$ mogą one spowodować.

Oprócz wymienionych zmiennych, istnieją także i inne klasyfikacje. W badaniach pedagogicznych niekiedy mówi się o zmiennych środowiskowych, osobowościowych i behawioralnych [Z. Skomy 1984, s. 62]. J. Brzeziński wymienia zmienne główne i uboczne (1996, s. 191], zaś J. Konarzewski obscr-wowalnc i nicobscrwowalne [2000, s. 39]. Nie mają one istotniejszego znaczenia, stąd niecelowe wydaje się ich szczegółowe charakteryzowanie.

6. Wskaźniki, ich rodzaje i uzasadnienie

Zmienne wymagają uszczegółowienia i ustalenia, na podstawie jakich obserwowanych właściwości empirycznych będziemy je opisywać. Mówimy, te zmienne wymagają opisania za pomocą wskaźników.

Wskaźnikami posługujemy się niemal codziennie, nic zdając sobie często sprawy, w oparciu o co i jakie kryteria dokonujemy oceny innych osób, rzeczy czy zachowań, bądź formułujemy takie a nie inne opinie o interesujących na osobach czy zjawiskach. Nierzadko zastanawiamy się, co stanowiło 'podstawędo stwierdzenia, że jakaś osoba jest inteligentna i pracowita, inna jest zdolna lecz leniwa, a jeszcze inna bogata, ale złośliwa. Tego rodzaju opinie i oceny o na-uezyciclach, pracownikach nauki, lekarzach jak i prowadzonych przez nich zajęciach. poziomie ich pracy, sposobach postępowania, zachowania, itp. formułują zarówno uczniowie, studenci, pacjenci czy inne osoby. Wyrażane przez nich oceny bądź opinie są nierzadko jednostronne, niekiedy tendencyjne, niesprawiedliwe i uzależnione od kontekstu, w jakim się je formułuje. Opinie takie bądź oceny, są często źródłem nieporozumień i błędnych decyzji.

6.1. Pojęcie wskaźników

Wiele zjawisk i procesów, które są przedmiotem badań, jest nierzadko trudna do zaobserwowania Przykładem zjawisk, których bezpośrednia obscr-wacja nic jest możliwa lub jest znacznie utrudniona, może być np. inteligencja. orientacja polityczna jakiejś osoby, jej postawa, przekonania religijne, zjawisko demokracji, poczucie władzy czy poziomu zadowolenia, itp Zjawisk tych nie jesteśmy w stanic w sensowny sposób zbadać, bez pewnych roboczych ustaleń, co owe pojęcia znaczą. Ustalenie znaczeń tych pojęć, pozwala pracować nad danym zagadnieniem. W ten sposób powstaje przyjęte dla celów badawczych znaczenie danego pojęcia. Proces, w toku którego dokładnie określamy, co mamy na myśli używając danego pojęcia, nazywamy konccptu-ali/acją. Proces koncepluali/acji. czyli proces dokładnego określania znaczenia danego pojęcia, wymaga doboru i opisu wskaźników, których będziemy używać do pomiaru danego pojęcia oraz różnych jego aspektów - różnych jego wartości. Konccptualizacja nadaje określone znaczenie danemu pojęciu, poprzez wyszczególnienie jednego lub większej liczby. 1 tak na przykład, poziom udzielanych przez ucznia odpowiedzi na zadawane mu pytania, jest wskaźnikiem jego inteligencji. Zatem inteligencja może być wyrażona, ilością i szybkością udzielanych odpowiedzi na zadawane jakiejś osobie pytania. Powszechność wyborów do parlamentu w jakimś kraju, wolność słowa i prasy, możliwość wygłaszania własnych poglądów politycznych, itp. będzie wskaźnikiem demokracji. Natomiast pomaganie osobom biednym i starszym, odwiedzanie chorych w szpitalach, umiejętność wczuwania się w sytuację ludzi biednych, itp. jest wskaźnikiem współczucia. Badacz mógłby liczbę wskaźników składających się na dane pojęcia, np. „inteligencję”, „demokrację", „współczucie”, itp. zwiększyć, stwarzając w ten sposób możliwość wartościowania danej zmiennej i wskazania np. że. kobiety są bardziej współczujące osobom chorym, niż mężczyźni, gdyż na 10 np. wskaźników świadczących o wysokim poziomic współczucia, uzyskały średnio 7, podczas gdy mężczyźni zaledwie 4. Generalizując można powiedzieć, iż wskaźnik jest zjawiskiem które daje się zaobserwować, w przeciwieństwie do pojęć teoretycznych, które nic są lub nie zawsze (łają się zaobserwować.

Słowo „wskaźnik” ma w nauce ściśle określone znaczenie. J. Kotarbińska przyjmuje się, że te spośród właściwości doświadczalnych i zmysłowych, które łączy jakiś stały związek o charakterze bezwyjątkowej lub statystycznej regularności, z pewnymi innymi właściwościami niepodlcgającymi zmysłowej obserwacji, a które pozwalają stwierdzić obecność jednych własności na podstawie wystąpienia drugich, nazywamy wskaźnikiem [1957, s. 107]. Według S. Nowaka „wskaźnikiem jakiegoś zjawiska «/.» będzie takie zjawisko «\V», którego zaobserwowanie pozwoli nam w sposób bezwyjątkowy lub z określonym prawdopodobieństwem określić, że zaszło zjawisko «Z.» [1965. s. 247]". Można przyjąć, że wskaźnikiem jest pewna cecha, na podstawie zaistnienia której możemy stwierdzić, że występuje jakieś zjawisko, czy zdarzenie które nas interesuje. Warunkiem bycia wskaźnikiem jest zachodzenie związku miedzy właściwością zjawiska stanowiącego wskaźnik a właściwością przez ten wskaż-

121