SAVE0036

124 4. Dodatkowe czynniki wpływające na kształt słownika

uczniów nie powinno się rozbudowywać haseł związanych z przemocą i używaniem siły”, a „bez szkody dla uczniów można by skrócić o połowę hasło kłótnia, na które składa się 16 synonimów, w tym pyskówka, draka, rozróba, chryja” (por. M aj ewska 1998a: 53). Za niecelowe uznaje recenzentka m.in. zamieszczenie w tym słowniku haseł broń i karabin, mniej lub bardziej zawo-alowanej krytyce poddaje także cytaty, ilustrujące użycie synonimów w tym słowniku, a przedmiotem oceny są pola tematyczne, jakich one dotyczą (np. wojskowość czy — jak sama to określa — „kronika policyjna”). U źródeł jej wywodu leży dość niestandardowe spojrzenie na leksykografię jako na narzędzie komunikacji aksjologicznej; słownik traktuje ona w mniejszym stopniu jako opis języka, bardziej natomiast jako narzędzie wartościowania — i to nie tylko faktów językowych, lecz także upowszechniania określonego obrazu świata. Niezależnie od rzeczywistych intencji, jest to droga rozumowania bliska tej reprezentowanej przez zwolenników „politycznej poprawności”.

5. Z historii polskiej leksykografii

Historia polskiej leksykografii jest dziedziną poznaną stosunkowo słabo i w niejednolitym stopniu. Dostępne są szczegółowe monografie niektórych słowników, podczas gdy nasza wiedza o innych jest nader skromna. Poniższy przegląd nie pretenduje do roli syntezy historycznoleksykograficznej, ale stanowi próbę uzupełnienia wiedzy o dziejach i rozwoju słowników w Polsce, jaką czytelnik mógłby wynieść z lektury dostępnych popularnych kompendiów (np. Doroszewski 1954; Urbańczyk 1964) — dziś już w znacznym stopniu zdezaktualizow'anych. Zaproponowany układ przedstawienia można potraktować jako próbę periodyzacji dziejów leksykografii polskiej, jednak bardzo wstępną, opartą w większym stopniu na intuicji niż na analizie właściwości poszczególnych słowników. Wydzielamy tu trzy zasadnicze okresy historyczne:

1.    Najstarszy — do połowy XVI wieku.

2.    Od połowy XVI wieku do końca wieku XVIII.

3.    Od początku wieku XIX do połowy XX wieku¹.

Argumenty, jakie za tym podziałem przemawiają, zostaną przedstawione w odpowiednich miejscach wykładu.

Na wstępie pożyteczne będzie udzielenie kilku objaśnień terminologicznych. Wyraz słownik pojawia się w polszczyźnie dopiero w XVII wieku (został odnotowany w Thesaurusie Knapiusza z 1621 roku), jednak jako nazwa określonego typu dzieła leksykograficznego przyjął się jeszcze później, bo z początkiem XIX wieku. Dawniejsze dzieła łeksykograficzne nazywano dykcjonarzami (od łac. dictionarium ‘słownik’) lub wokabularzami (w' łacinie średniowiecznej: vocabularium ‘słownik’). W tytułach dzieł, oprócz wymienionych określeń (idictionarium, voc.abularium), występowały też sporadycznie lexicon, thesaurus i nomenclator. Historycy leksykografii używają przeważnie nazw' gatunkowych dykcjonarz lub wokabularz w odniesieniu do dawniejszych słowników

1

W roku 1950 rozpoczyna się współczesność polskiej leksykografii, którą opiszemy w rozdziale 6.