10260036�3115518698813)03627089579528047 n

124 4, Dodatkowe czynniki wpływające na kształt słownik

uczniów nie powinno się rozbudowywać haseł związanych z przemocą i używa-niem siły", a „bez szkody dla uczniów można by skrócić o połowę hasło kłótnia, na które składa się 16 synonimów, w tym pyskówka, draka, rozróba, chryja" (por. Majewska 199$a: 53). Za niecelowe uznaje recenzentka m in. zamieszczenie w tym słowniku haseł broń i karabia, mniej lub bardziej zawo-aiowanej krytyce poddaje także cytaty, ilustrujące użycie synonimów w tym słowniku, a przedmiotem oceny są pola tematyczne, jakich one dotyczą (np. wojskowość czy — jak sama to określa — „kronika policyjna"). U źródeł jej wywodu leży dość niestandardowe spojrzenie na leksykografię jako na narzędzie komunikacji aksjologicznej; słownik traktuje ona w mniejszym stopniu jako opis języka, bardziej natomiast jako narzędzie wartościowania — i to nie tylko faktów językowych, lecz także upowszechniania określonego obrazu świata. Niezależnie od rzeczywistych intencji, jest to droga rozumowania bliska tej reprezentowanej przez zwolenników „politycznej poprawności".

5. Z historii polskiej leksykografii

Historia polskiej leksykografii jest dziedziną poznaną stosunkowo słabo i w niejednolitym stopniu. Dostępne są szczegółowe monografie niektórych słowników, podczas gdy nasza wiedza o innych jest nader skromna. Poniższy przegląd mc pretenduje do roli syntezy historycznoleksykograficznej, ale stanowi próbę uzupełnienia wiedzy o dziejach i rozwoju słowników w Polsce, jaką czytelnik mógłby wynieść z iektury dostępnych popularnych kompendiów (np. Doroszewski 1954; Urbańczyk 1964) — dziś już w znacznym stopniu zdezaktualizowanych. Zaproponow-any układ przedstawienia można potraktować jako próbę periodyzacji dziejów leksykografii polskiej, jednak bardzo wstępną, opartą w większym stopniu na intuicji niż na analizie właściwości poszczególnych słowników. Wydzielamy tu trzy zasadnicze okresy historyczne:

1.    Najstarszy — do połowy XVI wieku.

2.    Od połowy XVI wieku do końca wieku XVIII.

3.    Od początku wieku XIX do połowy XX wieku*.

Argumenty, jakie za tym podziałem przemawiają, zostaną przedstawione w odpowiednich miejscach wykładu.

Na wstępie pożyteczne będzie udzielenie kilku objaśnień terminologicznych. Wyraz słownik pojawia się w polszczyinie dopiero w XVII wieku (został odnotowany w Thcsaurusic Knapiusza z 1621 roku), jednak jako nazwa określonego typu dzieła leksykograficznego przyjął się jeszcze później, bo z początkiem XIX wieku. Dawniejsze dzieła leksykograficzne nazywano dykcjonarzami (od łac. dictionarium ‘słownik*) łub wokabułarzami (w łacinie średniowiecznej: rocabulorium ‘słownik’). W tytułach dzieł, oprócz wymienionych określeń (dictionarium, vocabularium), występowały tez sporadycznie lcxicon, thesaurus i nomenclator. Historycy leksykografii używają przeważnie nazw gatunkowych dykcjonarz lub wokabular: w odniesieniu do dawniejszych słowników

⁵ W roku 1950 rozpoczyna uę mpóterwnoić polskiej leksykografii, którą opiszemy w rozdziale 6.