Pozytywizm leksykon literatury polskiej3

stańczycy

Grupa konserwatystów krakowskich skupiona wokół „Przeglądu Polskiego", założonego przez posłów galicyjskiego parlamentu: Stanisława Kożmiana, Józefa Szujskiego, Stanisława Tarnowskiego, Ludwika Wodzickiego, Michała Bobrzyńskiego i Alfreda Potockiego.

W 1869 r. opublikowali oni fragmenty Teki Stańczyka - anonimowego pam-fletu w formie 20 listów, krytykującego głupotę, snobizm, powierzchowność polskich obyczajów społeczno-politycznych. Stańczycy, odrzucając idee niepodległościowe, potępili działalność konspiracyjną, zwłaszcza po r. 1863, kiedy coraz wyraźniej manifestowali swoją lojalność wobec władz austriackich. Autorzy Teki twierdzili, że działalność obozu demokratycznego w > Galicji stanowi kontynuację klęski powstańczej, którą potępili w swojej historiografii. Przyczyn rozbioru Polski upatrywali głównie w braku silnej, autokratycznej władzy. Tarnowski zasłynął jako krytyk literacki i historyk literatury, Szujski był publicystą, poetą, dramaturgiem, historykiem, autorem Dziejów Polski (1862-1866) i Historii Polski treściwie opowiedzianej (1880); wraz z Bobrzyńskim (którego znanym „bestsellerem” stały się, ukazujące historię narodu w negatywnym świetle, Dzieje Polski w zarysie, 1879) stworzył tzw. historyczną szkolę krakowską. Od 1876 r. stańczycy objęli także redakcję „Czasu", którym kierował Koźmian.

r

Stendhal

(wtaśc. Henri Beyle; 1783, Grenoble - 1842, Paryż). Pisarz, przedstawiciel > realizmu francuskiego. Jako młody człowiek pracował w intendenturze wojsk napoleońskich i wyjechał z nimi do Włoch, a następnie około 1806 r. do Prus i - przez Polskę - do Rosji. W kampanii 1812 r. wziął udział w bitwie pod Borodino. W 1831 r. został konsulem w Civitavecchia we Włoszech. Od 1801 r. pisał wydany pośmiertnie dziennik. Zainteresowania historią sztuki uwieńczył w 1817 r. Historią malarstwa włoskiego. Opublikował studium krytyczne Radne i Szekspir (1823). Spośród utworów literackich, uznana po latach za arcydzieło powieść > Czerwone i czarne (1830) nie odniosła większego sukcesu. Za życia pisarza duży rozgłos uzyskała Pustelnia parmeńska (1839), głównie dzięki recenzji >-Honoriusza Balzaka. Dużą rolę w fabule tego arcydzieła powieści psychologicznej odgrywa miłość, która jest nie tylko celem życia, ale środkiem do osiągnięcia sukcesu. WI. 1818-1839 Stendhal napisał 5 opowiadań składających się na Kroniki włoskie. Po śmierci pisarza wydano Życie Henryka Brulard (1890), Pamiętnik egotysty (1892) oraz nie dokończoną powieść Lucjan Leuven (1894).

Jako zwolennik Napoleona Stendhal kreował postaci przeżywających kryzysy psychiczne indywidualistów, którzy nie mogli odnaleźć swego miejsca w „mieszczańskiej" I rancjl. Słynna jogo powiedzenie, iż powieść jest „zwierciadłem przechadzającym się po gościńcu", świadczy o tym, że utożsamiał się z powinnością pisar/n obserwatora, realistycznie rejestrującego swe doświadczenia. Styl uprawianego przez Stendhala pisarstwa, nazwany przez badaczy „beylizmem", polega na prezentacji egotycznej wizji świata, zwróceniu uwagi czytelnika na osobowość bohaterów: dandysów, oficerów, artystów, myślicieli, humorystów, ekscentryków, ironistów. Beylizm wykazuje inklinację do zaprzeczania samemu sobie, myślenia w sposób sprzeczny, paradoksalny, ironiczny.

Syberia > zesłanie    ■    ■    ■ ■■■■■:

Sygietyński Antoni    ■■■ ■■■.■

(1853, Gosławice w pow. towickim - 1923, Warszawa). Pisarz, krytyk literacki i muzyczny, członek redakcji >,.Wędrowca”, konsekwentny naturalista (> naturalizm). Za swego literackiego mistrza uważat > Gustawa Flauberta, za mistrzynię artystów - naturę Najbardziej reprezentatywne artykuły publikował w „Ateneum", m.in. cykle > felietonów dotyczących literatury francuskiej. Należy do najwybitniejszych krytyków epoki.

W 1883 r. wydal pierwszą polską powieść naturalislyczną. Na skalach Calvados - opowieść o życiu mieszkańców wioski rybackiej, w której następuje konfrontacja postaw różnych indywidualności; jedni tęsknią za nieokreślonymi wartościami piękna, inni - pragnąc zysku, walczą o byt. Pisarz opisuje reakcje bohaterów: Berty - duchowej spadkobierczyni Emmy Bovary (> Pani Bovary) i Orange’a. Zachowując charakterystyczny dla

r naturalizmu obiektywizm, narrator towarzyszy każdej chwili życia i postępowania bohaterów. W kolejnej powieści Wysadzony z siodła (1890) Sygietyński ukazał problemy moralne byłego sybiraka, który nie może pogodzić się z utratą majątku.

O dużym talencie artystycznym Sygietyńskiego świadczą opowiadania: Gemma (1886), Nasza kochana pani (1890), Skalotocz - palczak (1898), Drobiazgi (1900). W 11896—1901 pracował w redakcjach „Kuriera Warszawskiego" i „Gazety Polskiej”. W 1906 r. redagował pismo artystyczne „Przełom".

szkic fizjologiczny > nowelistyka okresu pozytywizmu    ■    .. ■■■■.......