rew11

346 Część IV. Aspekty społeczno-zawodowe

Nowymi instrumentami wsparcia są praca asystenta zawodowego oraz coaching, czyli pomoc osobistego trenera w kontynuacji kształcenia zawodowego, w kierowaniu rozwojem zdolności i kompetencji związanych z uzyskaniem i utrzymaniem zatrudnienia na stanowisku pracy, zgodnym z umiejętnościami osoby wspieranej {Informacje odnośnie rehabilitacji..., 2007).

Koncepcja zatrudnienia wspomaganego została wypracowana w Stanach Zjednoczonych na początku lat 80. XX wieku jako alternatywa dla zatrudnienia w zakładach pracy chronionej (ZPCh). Koncepcja ta dotyczy pomocy w uzyskaniu zatrudnienia w przedsiębiorstwach funkcjonujących na otwartym rynku pracy, świadczonej na rzecz osób ze znacznym i umiarkowanym stopniem niepełnosprawności przez zapewnienie im profesjonalnego wsparcia. Wspomaganie oznacza świadczenie na rzecz tych osób dodatkowych usług potrzebnych do uzyskania pracy i utrzymania zatrudnienia; ukierunkowane jest na indywidualne problemy oraz potrzeby osoby z niepełnosprawnością i wymaga indywidualnego podejścia oraz bezpośredniej współpracy z nią (Majewski, 2006). W Niemczech zatrudnienie wspomagane osób z niepełnosprawnością zaczęto wprowadzać na przełomie lat 80. i 90. XX wieku z inicjatywy organizacji pozarządowych oraz przy wsparciu ośrodków pomocy społecznej; powołano także (w 1993) Niemiecki Związek Zatrudnienia Wspomaganego, który przyczynił się do szybkiego rozwoju programów wsparcia (Behncke i in., 1997).

Zadaniem placówek zajmujących się zatrudnieniem wspomaganym jest wspieranie zatrudnienia osób z niepełnosprawnością, zwłaszcza intelektualną i z zaburzeniami psychicznymi. Wspomaganie może obejmować pomoc osobistego asystenta zawodowego lub trenera pracy (job coach) bądź wsparcie finansowe przez odpowiednie subwencje. Asystent (trener) pomaga osobie z niepełnosprawnością w przystosowaniu się do wykonywania obowiązków oraz w adaptacji zawodowej w miejscu pracy tak długo, jak długo tego wymaga jej sytuacja zawodowa (Majewski, 2006).

W niemieckim modelu zatrudnienia wspomaganego przewidziano następujące etapy: wytypowanie pracownika i ocena jego zdolności do pracy, znalezienie odpowiedniego pracodawcy i miejsca pracy, adaptacja stanowiska oraz przygotowanie pracodawcy i współpracowników, wewnątrzzakładowe szkolenie zawodowe przy pomocy osobistego asystenta zawodowego, zatrudnienie osoby z niepełnosprawnością na stałe oraz okresowa opieka ze strony asystenta zawodowego, w tym interwencje w sytuacjach kryzysowych (Behncke i in., 1997). Przygotowanie do pracy jest realizowane wg indywidualnie ustalonego planu szkolenia i obejmuje: samodzielne pokonywanie drogi do zakładu pracy i z powrotem, orientację w fizycznym środowisku pracy, przestrzeganie ustalonego regulaminu, naukę umiejętności zawodowych, wypracowanie umiejętności społecznych (współpraca z innymi pracownikami, komunikowanie się, rozwiązywanie problemów) (Majewski, 2006). Osoby ze znacznym stopniem niepeł-nosprawności zazwyczaj znajdują pracę za pomocą zatrudnienia wspomaganego przy wykonywaniu prostych prac pomocniczych; w większości są to pracownic] warsztatów dla osób z niepełnosprawnością oraz absolwenci szkół specjalnych z umiarkowanym i znacznym stopniem niepełnosprawności intelektualnej ora5 z zaburzeniami psychicznymi (Beispielefur berujliche Integrationen der Hamburga Arbeitsassistenz, 2002; Wapiennik, 2004).

Zatrudnienie wspomagane jest integralną częścią niemieckiego systemu rehabilitacji zawodowej: programy są finansowane w ramach różnych struktur socjalnych, zależnie od stopnia niepełnosprawności beneficjenta i jej wpływu na jegc możliwości zatrudnienia (Szeroczyńska, 2006). Świadczenia te są jedną z form finansowania pomocy udzielanej przez urzędy ds. integracji, jednak przed udzieleniem zgody badane są wszystkie inne możliwości udzielania pomocy i przyznania innych świadczeń, w szczególności: wybór innego miejsca pracy, przyuczenie i przygotowanie do zawodu dopasowane do indywidualnych umiejętności, wewnątrzzakładowe szkolenie zawodowe. Należy zaznaczyć, że asystent wykonuje wyłącznie prace pomocnicze, które mają na celu umożliwienie beneficjentowi samodzielnego wykonywania czynności określonych w umowie o pracę, natomiast nie należy do jego obowiązków wykonywanie czynności związanych z opieką i dotarciem do pracy (Informacje odnośnie rehabilitacji..., 2007).

Program PACE — Stany Zjednoczone

i

I

I

Program PACE (Professional Assistant Center for Education — Centrum Wspierania Edukacji Zawodowej), utworzony w 1986 roku przy National-Louis Uni-versity w Stanach Zjednoczonych, jest dwuletnim, płatnym, niedającym tytułu, ale certyfikowanym programem dla młodych dorosłych (young adultś) z niepełnosprawnością intelektualną i problemami w uczeniu się, kształcącym w wielu aspektach niezależnego życia (Black, 2002; www.nl.edu/pace/history.cfm). Określany jako „droga rozwoju, szans i niezależności”, program PACE dostarcza kompleksowe usługi w dziedzinie kształcenia osób ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi: umożliwia kontynuację edukacji w środowisku odpowiednim do wieku, poznanie umiejętności koniecznych do rozpoczęcia niezależnego życia i uzyskania zatrudnienia. Trzy główne komponenty PACE to: przygotowanie do pracy i rozwój umiejętności zawodowych, rozwój umiejętności niezależnego życia, rozwój umiejętności społecznych (www.nl.edu/pace/components.cfm; Ra-pisarda, 2002). Według filozofii programu PACE, do osiągnięcia prawdziwego sukcesu w życiu nie wystarczy sama praca, lecz konieczne są także takie zdolności, jak umiejętności życiowe i organizacyjne, uspołecznienie, zainteresowania i odpowiednie wykorzystanie czasu wolnego. Zgodnie z holistycznym podejściem wszystkie te obszary są wzajemnie powiązane i ściśle współzależne z pełnym sukcesem w miejscu pracy (www.nl.edu/pace/philosophy.cfm; Rapisarda, 2002).

Każdego roku przyjmowana jest do programu PACE nowa grupa ok. 20-25 osób, spełniających określone kryteria: wiek 18—30 lat, ukończone simnazium.