sanktuariasłowiań060

Można z nim tylko walczyć rozmaitymi zaklęciami i zabiegami magicznymi.

Również czarownice szkodzą ludziom. Potrafią one przynieść szkodę. Czarownice mogą żyć wśród ludzi przybierając ich normalną postać. Później pojęcie to skojarzono w ogóle z demonami pogańskimi i dawnymi wierzeniami. Jeszcze w XV wieku za Kazimierza Jagiellończyka klasztor benedyktynów na Łyścu zwrócił się ze skargą, że co roku na Zielone Święta zbiera się tam tłum niby na jarmark, podczas którego mają miejsca gorszące bezeceństwa. Na zakaz królewski tłumy odpowiedziały zbierając się na sąsiedniej Górze Wito-sławskiej. Takie chyba jest też pochodzenie legendy o sabacie czarownic na Łyścu.

Osobnym problemem dla Słowianina były upiory. Duchy ludzi zmarłych o wyjątkowo złych cechach, którzy po śmierci szkodzili innym i straszyli innych ludzi. Aby tego uniknąć, po śmierci człowieka podejrzanego o to, że może zostać upiorem, lub w pewnym okresie po jego śmierci, kiedy zdaniem żyjących on im szkodzi, dokonywano na zwłokach zmarłego całego szeregu zabiegów, jak obcinanie głowy i składanie jej u stóp, przebijanie kołkiem osikowym itp.

Generalnie należy stwierdzić, że świat słowiański był szczelnie zapełniony wyobrażeniami istot niematerialnych. Na czele stal panteon bóstw szczególnie czczonych w rejonach bardziej rozwiniętych, jak i w większych ośrodkach tworzącej się więzi plemiennej. Bóstwa te, tak samo jak u innych ludów, reprezentowały siły przyrody oraz elementy gospodarki człowieka. Często z upływem czasu cechy te wzajemnie się na siebie nakładają. Tak jak i gdzie indziej bogowie ci byli połączeni więziami rodzinnymi.

Obok tych głównych bogów cały świat wypełniały, drobne duszki i demony mieszkające dosłownie wszędzie. Opiekowały się one domem, polami i źródłami

wody. Obok dobrych były i złe, czyhające na człowieka. Wodziły człowieka po bagnach, topiły w wodzie, myliły mu drogę, aby nie mógł trafić do celu i czyniły wiele złego. Tylko odpowiednie zaklęcia pozwalały uchronić się od ich szkodliwej działalności. Te drobne duchy, złe czy dobre, zamieszkiwały zapewne drzewa, źródła i szereg innych miejsc na ziemi, które człowiek ówczesny otacza szacunkiem, lękiem i czcią.

Trudno odgadnąć, jak powstały różnego rodzaju miejsca kultu. W chwili obecnej na podstawie reliktów odsłoniętych w czasie badań, a także zapisków kronikarskich i legendy ludowej można je usystematyzować w sposób następujący:

Wielkie ośrodki kultowe powstawały głównie tam, gdzie rodziły się terytorialne związki małych plemion przeobrażające się w duże plemię. Nieodparcie tego rodzaju obiekty wiążą się ze Ślężą na Śląsku oraz Łyścem w Górach Świętokrzyskich W późniejszych czasach powstało szereg ośrodków pogańskich, jak na przykład Szczecin dla Pomorza Zachodniego czy wreszcie Arkona dla Rugian i szeregu plemion na kontynencie.

Tam gdzie związku wyraźnego w ramach wielkiego plemienia nie było, powstawały ośrodki kultowe o mniejszym zasięgu obsługujące plemiona małe. Zaliczyć tu można sanktuarium płockie czy wyszogrodzkie. Nie zachowały się po nich zapiski kronikarskie, jako że na skalę europejską były one nie znane. Były natomiast lokalnie zbyt znaczące, aby mogły pozostać nadal czynne w momencie formalnej chrystianizacji. W ramach powstającego państwa ponadplemiennego były zbyt ważnymi ośrodkami administracji, aby władza książęca mogła tam być zbyt tolerancyjna.

Odległość niektórych obszarów od centrów małople-mignnych, uciążliwość drogi, którą można było przebyć

115