Scan05 (2)

XIV STAN ZACHOWANIA „POETYKI’

zawarta jest wyłącznie w dziełach akroamatycznych. Być może dlatego właśnie wyparły one dość szybko pisma literackie, na których w głównej mierze opierała się znajomość poglądów Arystotelesa aż do III wieku n.e.

Od III wieku n.e. działalność komentatorską szkolnych pism Arystotelesa uprawiali również neoplatonicy: Porfiriusz (III w.), Symplicjusz (V w.) w Atenach oraz Jan Filoponos (VI w.) w Aleksandrii. Aleksandria stała się centrum badań nad Arystotelesem, zwłaszcza po zamknięciu w roku 529 przez Justyniana Akademii Platońskiej. Od IX do XV wieku nową ich siedzibą stało się natomiast Bizancjum. Od V wieku obserwujemy zainteresowanie się pismami Arystotelesa również na Bliskim Wschodzie. Ich większą część przetłumaczono najpierw na język syryjski. Przekłady te stały się następnie podstawą przekładów arabskich, które z kolei zapoczątkowały obfitą działalność komentatorską w tym języku.

II. STAN ZACHOWANIA „POETYKI”

Podana wyżej ogólna charakterystyka szkolnych pism Arystotelesa dotyczy w równym stopniu również Poetyki. Podobnie jak inne pisma szkolne, dzieło to obfituje w dygresje, niedomówienia i nieścisłości. Współczesny badacz i komentator tego dzieła staje więc często przed trudnym zadaniem. Może oczywiście stwierdzić, że szkicowość notatki była uzupełniona przez filozofa w jego ustnym wykładzie. ęMoże też to uznać za późniejsze zniekształce-1 nie tekstu, za wynik pewnych przeróbek, uzupełnień, alternatywnych hipotez wprowadzonych bądź przez samego mistrża, bądź przez jego uczniów. W niektórych bowiem przypadkach po usunięciu jakiegoś wyrażenia lub zdania uzyskuje się większą spójność logiczną tekstu i jego lepszy sens. Przyjęcie jednak zasady, że pełną spójność tekstu uzyska się poprzez usunięcie wszelkich podejrzanych o nieautentyczność wyrażeń, zdań i paragrafów, okazało

się w praktyce nader ryzykownym i niebezpiecznym przedsięwzięciem. Oparte jest ono na niemożliwych do udokumentowania, subiektywnych i często rozbieżnych przypuszczeniach. Nie daje nigdy pewności, że to, co po takim „oczyszczeniu” zostało, jest oryginalną Wypowiedzią samego Arystotelesa, a nie wynikiem przyjętej z góry własnej tezy interpretatora. Zdając sobie sprawę z wynikających z charakteru dziełka możliwości zniekształcenia tekstu, należy jednak, zamiast usuwać całe jego partie jako nieautentyczne, za wszelką cenę dążyć do jego zrozumienia w zachowanej formie na tle całokształtu myśli filozofa.

Niemal wszyscy współcześni badacze twórczości Arystotelesa' zgodnie twierdzą, że przekazany Pizcz_Jredniowieczne rękopisy;, tt\fsX_JPoetyki nje, 4^e£t kompletny. Na liście dzieł filozofa, za- , r mieszczonej przez Diogenesa Laertiosa¹,. Poetyka wymieniona jest tuż po dziełach retorycznych jako Traktat o sztuce poetyckiej (Pragmateia technes poietikes) w dwu księgach. Poza świadectwa- _/ mi zewnętrznymi, wskazującymi na istnienie drugiej księgi, o nie_: kompletności zachowanego tekstu świadczy przede wszystkim brak / zapowiedzianych (1449^b21) rozważań na temat komedii, której równoważyłyby wykład o tragedii. W Polityce znajdujemy poza' tym obietnicę (1341^b 38) pełniejszego omówienia problemu katharsis, które mogło mieć miejsce właśnie w zaginionej części dzieła, po- -r-święconej komedii. Nie znajdujemy też w zachowanym tekście } szerszego omówienia problemu „śmieszności”, na jakie powołuje j się dwukrotnie Arystoteles w Retoryce (1371¹ 36 i 1419^h 6). Tekstu Poetyki kończy się przy tym typową formułą podsumowującą tylko ostatni człon wypowiedzi i stanowiącą zazwyczaj pomost dla dalszych rozważań. Jeden z jej rękopisów (Ric car dianu s,

XIV w.), który, jak stwierdzono, reprezentuje niezależną tradycję, zawiera w zakończeniu dodatkowo kilka słów zapowiadających

1

Żywoty i poglądy sławnych filozofów, przeł. I. Krońska, Warszawa 1968, s. 255-274.