Scan132 (2)

132 P. Jaśkowski i P. Rusiak

stronną dysorientację u dzieci dyslektycznych (Miles, 1993; Vellutino, 1987).

Prawidłowe rozróżnianie stron jest to zdolność, która w dużym stopniu przyczynia się do prawidłowego nabywania umiejętności czytania i pisania.. Pozwala ona m.in. na poprawne rozpoznawanie i rozróżnianie liter, szczególnie tych, o podobnym kształcie, ale innym znaczeniu (p - d - b). Litera „d” jest obróconą o 180 stopni literą „p”, natomiast „d” może być traktowana jako zwierciadlane odbicie „b”. Orientacja w przestrzeni potrzebna jest również do dekodowanie wyrazów w odpowiedniej kolejności od lewej do prawej strony. Zwróćmy przy tym uwagę, że poza czytaniem i pisaniem, konieczność rozróżniania obiektów o tym samym kształcie a różnej orientacji przestrzennej jest rzadko wykorzystywana. Ponadto, proces czytania i pisania zależny jest od prawidłowej kontroli ruchów gałek ocznych oraz kontroli uwagi, za których funkcjonowanie odpowiedzialny jest również płat ciemieniowy (Lennerstrand i wsp., 1993; Stein i Glickstein, 1992).

Rotacja umysłowa to zdolność do manipulowania reprezentacjami obiektów w umyśle. Pierwsze badania dotyczące umiejętności ratowania obiektów w umyśle przeprowadzone zostały w 1971 r. przez Sheparda i Metzlera. W swoim badaniu pokazywali oni pary obrazków trójwymiarowych (3D). Wyświetlane obiekty mogły być identyczne pod względem kształtu, albo jeden z bodźców był lustrzanym odbiciem drugiego. Jeden z bodźców obracano o pewien kąt. Zadaniem uczestników badania było określenie, czy dwa bodźce są identyczne, czy różne niezależnie od kąta ich obrotu. Shepard i Metzler wykazali, że czas potrzebny na podjęcie takiej decyzji rośnie liniowo wraz ze wzrostem kąta, o który obrócony jest prezentowany obiekt. Podobne rezultaty uzyskano w większości eksperymentów dotyczących ratowania w umyśle niezależnie od rodzaju bodźca użytego w doświadczeniu (Cohen i wsp., 1996; Harris i wsp., 2000; Jordan i wsp., 2001; Kosslyn i wsp., 1998).

Wykorzystanie metod neurofizjologicznych, takich jak PET, fMRI (funkcjonalny rezonans magnetyczny) czy ERP (potencjały skorelowane ze zdarzeniami) w badaniach pozwoliło poznać obszary mózgu człowieka, które są aktywowane podczas manipulowania reprezentacjami obiektów w umyśle. Badania nad rotacją umysłową pokazały, że obszarem odpowiedzialnym za umiejętność manipulowania obiektami w umyśle jest płat ciemieniowy, a w szczególności jego tylna część (Alivisatos i Petrides, 1997; Cohen i wsp., 1996; Harris i wsp., 2000; Jordan i wsp., 2001; Kosslyn i wsp., 1998; Richter i wsp., 1997). Przypuszcza się, że obszar ten pełni istotną rolę w tworzeniu złożonych wzrokowych reprezentacji obiektów (Wendy, 2002). Większość z przedstawionych badań wskazuje na obustronne aktywowanie płatów ciemieniowych podczas wykonywania zadań rotacji umysłowej. Tylko w nielicznych eksperymentach z użyciem liter i liczb jako bodźców stwierdzono lewostronną aktywację płatów ciemieniowych, w szczególności jego dolnej części (Aliyisatos i Petrides, 1997; Kosslyn i wsp., 1998). Rezultaty tych badań ściśle korespondują z wynikami uzyskanymi przez Josepha i współpracowników (2003). Badacze ci wykazali, iż obszarem najsilniej aktywowanym podczas przetwarzania liter jest dolna część płata ciemieniowego lewej półkuli mózgowej (BA 40). Według nich głównym zadaniem tego obszaru jest przypisywanie literom odpowiadających im dźwięków (funkcja fonologiczna). Jednakże badania przeprowadzone przez innych badaczy podkreślają udział tych okolic mózgu w przetwarzaniu liter oraz wyrazów, szczególnie w odniesieniu do ich orientacji przestrzennej (Kuriki i wsp., 1998; Sergent i wsp., 1992).

Rotacja umysłowa a dysleksja rozwojowa

Celem przeprowadzonego przez nas doświadczenia było poznanie, w jaki sposób osoby ze specyficznymi trudnościami w czytaniu i pisaniu wykonujązadania wymagające dokonywania rotacj i liter i ich lustrzanych odbić w umyśle (Rusiak i wsp., 2004). W badaniu wzięło udział 15 osób z dysleksją i 14 osób dobrze czytających. Grupy zostały dopasowane pod względem wieku oraz ilorazu inteligencji. Bodźcami wykorzystanymi podczas badania były czarne litery (R, F, G, e, k) oraz ich lustrzane odbicia. Były one prezentowane pojedynczo na jasnym tle w centrum ekranu monitora. W kolejnych prezentacjach bodźce pokazywane były w różnej orientacji, obrócone o kąt od 0° do 315° (co 45°) od pionu. Zadaniem uczestnika eksperymentu było określenie, czy na ekranie pojawiła się litera czy też lustrzane odbicie litery. Mierzony był czas wykonania zadania oraz liczba poprawnych identyfikacji.

Wyniki czasów odpowiedzi dla obu grup badanych pokazano na Rycinie 2. Analiza statystyczna wyników pokazała, że szybkość udzielania odpowiedzi malała wraz ze wzrostem kąta rotacji. Najdłuższy czas