ScannedImage 23

mówiącymi po persku i turecku, została teraz za panowania al-Walida przekroczona i poza nią założono stałe przyczółki. W szeregu świetnych wypraw Qutajba zagarnął (705) dolny Tuharistan z jego stolicą, Balh (grecka Baktra), zdobył (706-709) Bucharę w Sogdianie (as-Sugd) wraz z terenami położonymi wokół niej i zmusił do uległości (710-712) Samarkandę (także w Sogdianie) oraz Chorezm (Hwarizm, nowożytna Hiva) na zachodzie. W latach 713-715 dowodził wyprawą do prowincji Jaksartes, a szczególnie do Fergany (Fargana), ustalając w ten sposób nominalne panowanie muzułmańskie nad tymi terenami, które były znane do niedawnych czasów jako centralnoazjatyckie chanaty. Baczej rzeka Jaksartes niż Oksus stanowiła naturalną polityczną i rasową granicę pomiędzy Irańczykami i Turkami, a przekroczenie jej było pierwszym bezpośrednim wyzwaniem rzuconym przez islam ludom mongolskim i religii buddyjskiej. Buchara, Balch i Samarkanda miały klasztory buddyjskie. W Samarkandzie Qutajba natknął się na bożków. Czciciele ich spodziewali się natychmiastowego unicestwienia tego, kto ośmieli się je znieważyć. Nieustraszony generał muzułmański podpalił je własną ręką. Czyn jego spowodował sporo nawróceń na wiarę muzułmańską ⁿ. Jednakże tylko niewielka liczba ludzi przyjęła nową wiarę aż do czasów panowania pobożnego kalifa 'TJmara II (717-720), kiedy ludności tej, jako muzułmanom, udzielono przywileju niepłacenia żadnej daniny. Podobnie została zniszczona świątynia ognia w Bucharze wraz z jej sanktuarium. W ten sposób Buchara oraz Samarkanda i prowincja Chorezm miały wkrótce stać się ośrodkami arabskiej kultury, wylęgarniami islamu w Azji Centralnej, podobnie jak Marw i Najsabur (perskie NiSapur) w Chorasanie. At-Tabari¹⁸ i inni mówią, że Qutajba zdobył (715) Kaszgar (Kaśgar) w chińskim Turkiestanie, a nawet że dotarł do Chin właściwych, lecz tradycja ta uprzedza oczywiście późniejszy podbój prowadzony przez Nasr ibn Sajjara i jego następców¹⁹. Tenże Nasr został mianowany przez kalifa Hiśama (724-743) pierwszym gubernatorem Transoksanii i pomiędzy r. 738 a 740 musiał ponownie zdobywać większość tego terytorium, które wcześniej zostało najechane przez Qutajbę. Administratorzy arabscy osadzeni przez Qutajbę byli jedynie wojskowymi nadzorcami i poborcami podatków działającymi ramię w ramię z tubylczymi władcami, którzy znieśli cywilną administrację. Zamach w 737 r. na Chązarów, Hunów zza Kaukazu, którzy zostali później zjudaizowani, nie udał się. W r. 751 Arabowie okupowali Taszkient (aś-Saś) ustanawiając w ten sposób ostatecznie przewagę islamu w Azji Centralnej tak zdecydowanie, że Chińczycy²⁰ przestali tę przewagę kwestionować.

¹⁷ Ał-BalaUun, s. 421.

^l“ T. II, s. 1275.

¹⁹    H. A. R. Ctibb w „Bnlletin oi tlie Scliool of Oriental Studies, London Institution“ t. 11 (1921), s. 467-474.

²⁰    Tubylczy władcy Samarkandy, Ckorezmu i 5aś byli być może spokrewnieni przez małżeństwa z chanem lub ckakanem, z zachodnich Turków, chociaż występują oni w arabskich historiach z takimi tytułami perskimi, jak huddh, Sdh i dihqdn. Władca z Sogdiany, rezydujący w Samarkandzie, także nosił perski tytuł iljUd, jak również perski tytuł nosił król Fargany Patrz Ibn Hurdadbih, s. 39 n.; al-Ja'qubi, t. II, s. 479. Arabowie stosowali termin „Turk‘ do każdego narodu nieperskiego na północny wschód od rzeki Oksus.

L78

12*