ScannedImage 25

Wykute w litej skale, otoczone ze wszystkich stron stromymi i prawie nie do przebycia urwiskami, miało tylko wąski dostęp wiodący przez kręty wąwóz. Miasto to stanowiło jedyne miejsce pomiędzy Jordanem a Arabią Centralną, gdzie woda nie tylko występowała w dostatecznej ilości, lecz także była czysta. Tutaj Arabowie z południa otrzymywali w czasie swego marszu karawanowego na północ wypoczęte wielbłądy i poganiaczy. W ten sposób Nabatejczycy stanowili ważne ogniwo w handlowym łańcuchu, dzięki któremu rozwijała się Arabia Południowa. Okazałe ruiny Petry wciąż przyciągają wielu turystów i stanowią ważne źródło dochodu dla współczesnego państwa Jordanii.

Petra miała swego rodzaju Ka’bę z bogiem DuSara (Dusares), czczonym w postaci czarnego prostokątnego kamienia na szczycie panteonu. Allat, utożsamiona przez Herodota ¹⁷ z Afrodytą, Uranią, była głównym bóstwem żeńskim. DuSara (du-Sara, tj. pan Sara), łączony później z winną latoroślą, sprowadzoną do kraju Nabatejczyków w okresie hellenistycznym, jako bóg wina zapożyczył pewne cechy od Dionizosa-Bacchusa. W pierwszych dwóch wiekach n. e. szlak morski do Indii stawał się coraz bardziej znany żeglarzom rzymskim, a szlak karawanowy ze wschodu na zachód przesunął się bardziej na północ do rejonu z ośrodkiem w Palmyrze i droga handlowa z północy na południe przesunęła się dalej na wschód, mniej więcej trasą późniejszego szlaku pielgrzymek i obecnej kolei hidżaskiej. Petra straciła swą korzystną pozycję, a państwo nabatejskie zaczęło chylić się ku upadkowi. Po upadku tego miasta w r. 105 n. e., spowodowanym przez głupotę i krótkowzroczność Trajana, Arabia Petraea (Arabia Skalista) została wcielona (106 r.) do imperium rzymskiego pod nazwą Prowincji Arabskiej i od tego czasu historia Petry stała się przez wiele wieków ¹⁸ niemal białą plamą.

PALMY RA

Nowa sytuacja wytworzona w Zachodniej Azji wskutek podboju Mezopotamii przez Partów oraz nowe szlaki handlowe, których zaczęto używać na szeroką skalę po I w. n. e., nadały duże znaczenie miastu położonemu w oazie, w środkowej części Pustyni Syryjskiej, a którego sława znana była od tego czasu szeroko po świecie. Miastem tym jest Palmyra (arab. Tadmur), której obecne ruiny należą do najwspanialszych i najmniej zbadanych zabytków starożytności. Położona pomiędzy dwoma rywalizującymi ze sobą imperiami: Partów i Rzymian, potrafiła zabezpieczyć sobie pokój przez utrzymywanie równowagi pomiędzy tymi dwoma potęgami i umiała wyciągać korzyści ze swej neutralności¹⁹. Jej położenie geograficzne, z dużymi zasobami świeżej wody mineralnej, stwarzało dogodne warunki nie tylko do handlu między wschodem a zachodem, lecz także do wymiany między południem a północą, biorącej

¹¹ Kb. III, rozdz. 8.

¹⁸ Ostatnio zidentyfikowano miejsce położenia nabatejskiego miasta ’RM, ok. 38 km na wschód od al-*Aqaba; jest to koraniczny Iram (sura 89,6).

¹⁸ Pliniusz, ks. Y, rozdz. 21.

3. Płaskorzeźba południowoarabska