ScannedImage 37

226

Pogłębiający się coraz bardziej ,.kryzys^kulturowy¹ ’, który pozostawał w ścisłej zależności od kolonialnej polityki Białych względem ludności autochtonicznej, stworzył więc warunki sprzyjające powstaniu takiej ideologii religijnej, która byłaby zdolna wypełnić pustkę po niefunkcjo-nujących już dawnych wierzeniach. Wymagania w tym względzie najlepiej spełnić mogła religia synkretyczna, a jvięc religia dysponująca odpowiednimi warunkami, by stać się swoistym pomostem między zdeprecjonowaną, odchodzącą już bezpowrotnie w przeszłość kulturą tradycyjną a obcą, w pełni jeszcze nie rozumianą, ale atrakcyjną cywilizacją euro-amerykańską.

Walory tego rodzaju posiadał peyotyzm, który opierając się na spuściźnie dawnych indiańskich wyobrażeń religijnych sprzągł je z odpowiednio wyselekcjonowanymi według tubylczych kryteriów elementami chrześcijańskimi. W tej właśnie postaci posiadał on wszelkie szanse przywrócenia Indianom równowagi i poczucia własnej wartości przynajmniej w sferze życia duchowego. Jako religia synkretyczna stał się więc peyotyzm swoistą platformą porozumienia między tradycją a współczesnością. Stanowił równocześnie charakterystyczną formę akceptacji nowych ideologicznych wartości przyniesionych przez europejskich przybyszów, połączoną jednak z próbą częściowego choćby uratowania ginącej dawnej świetności indiańskiej. W duchowej rozterce między zdewaluowa-nymi wartościami starych wierzeń przodków a burzącymi dotychczasowe wyobrażenia o świecie ideologicznymi hasłami chrystianizmu peyotyzm jako religia synkretyczna pełnił funkcję swoistego stabilizatora niwelującego konieczność alternatywnego wyboru.

W świetle tych stwierdzeń peyotyzm można traktować jako rezultat świadomego wysiłku Indian czynionego celem_ przezwyciężenia, i rozwiązania licznych trudności powstałych na skutek zwiększających się nieustannie rozmiarów dezorganizacji kulturowej, które wyrażały się w rozpadzie” tradycyjnych systemów kulturowych oraz w głębokich zmianach strukturalnych, potęgowanych przez postępujące ciągle procesy akultura-cyjne. Nie można przy tym zapominać, że religia ta, wykrystalizowana ze starych, tubylczych koncepcji metafizycznych i nowych, cudzoziemskich wpływów ideologicznych była o wiele bliższa dawnym wzorom kulturowym aniżeli jakiekolwiek oryginalne wyznanie chrześcijańskie. Z drugiej zaś strony ta nowa formacja religijna o wiele lepiej funkcjonowała w sytuacji częściowego dopiero przystosowania się tubylców do cywilizacji euro-amerykańskiej i wymogów współczesnego życia aniżeli jakikolwiek tradycyjny system wierzeń.

5. Rozpad tradycyjnych kultur indiańskich w tym samym mniej więcej stopniu warunkował powstanie wierzeń o charakterze synkretycz-nym, w jakim określał również dynamikę dyfuzji peyotyzmu. Nic zresztą w tym dziwnego, bo oba te zjawiska splecione są ze sobą dość silnymi więzami wzajemnych zależności, tworząc swoiste sprzężenie, zwrotne. Konkretnych, jednostkowych przyczyn żywiołowej ekspansji peyotyzmu należało oczywiście szukać w kulturowo-gospodarczej sytuacji Indian osiedlanych w XIX w. w rezerwatach. W tym to bowiem okresie powstał cały kompleks warunków sprzyjających i stymulujących tempo rozprzestrzeniania się tej religii na -terenie Stanów Zjednoczonych. Jednym z nich była bez wątpienia pełna dezintegracja,jedności—plemiennej, która doprowadziła w efekcie do wytworzenia się nowego typu świadomości, wyzwolonej już z ciasnego partykularyzmu plemiennego. Sytuacja ta przygotowała podatny grunt pod powszechną akceptację nowej religii, która nie napotykając na zbyt silny opór zyskiwała sobie wyznawców w coraz to innych grupach Indian. W ten sposób na rozległych obszarach Stanów Zjednoczonych i Kanady peyotyzm przybrał charakter ponadplemiennej, uniwersalnej religii indiańskiej, dla której nie miało większego znaczenia etniczne, kulturowe czy wreszcie językowe zróżnicowanie autochtonicznej ludności Ameryki Północnej.

6.    Ukształtowanie się peyotyzmu jako • religii synkretycznej było w pewnym stopniu zależne również od minionych, przedpeyotystycznych formacji religijnych XVIII i XIX w., których powstanie zapoczątkowało zmiany w świadomości Indian, wytwarzając tym samym odpowiedni klimat, sprzyjający rozwojowi nowej ideologii. Przede wszystkim na podkreślenie zasługuje fakt, iż pierwsze przejawy synkretyzmu religijnego pojawiły się już w początkowym okresie kolonizacji. Miejsce dawnych zdeprecjonowanych wierzeń poczęły stopniowo zajmować zupełnie odmienne jakościowo wyobrażenia religijne, nawiązujące jeszcze wyraźnie do tradycji, ale obciążone już bardzo silnym piętnem obcych, europejskich wpływów. Tego typu synkretyzacja wierzeń widoczna była także w scharakteryzowanych w niniejszej pracy ruchach polityczno-religijnych Pontiaca, Tenskwatawy-Tecumseha i Tańca Duchów. Synkretyczńy charakter tych zjawisk stanowił jedną z ich podstawowych cech. aczkolwiek w największym stopniu uwidocznił się on dopiero w peyotyzmie, w którym komponenty pochodzenia chrześcijańskiego zajęły szczególnie eksponowane miejsce. Warto przy tym podkreślić tu raz jeszcze inną prawidłowość. Chodzi tu mianowicie o to, iż wraz ze wzrostem znaczenia elementów chrześcijańskich ruchy te ewoluowały od form o wyraźnie militarnym, politycznym zabarwieniu (ruch Pontiaca, Tenskwatawy-Tecumseha) poprzez formy o dość silnie zaakcentowanej ideologii pacyfistycznej (większość odłamów Tańca Duchów) aż ku pęyotyzmowi, religii całkowicie biernej w sensie jej bezpośredniego zaangażowania w sprawy doczesnej egzystencji.

7.    Obecność elementów chrześcijańskich w peyotyzmie miała w prze-