ScannedImage 9

282 Starożytny Izrael

stała się niezależnym państwem, a Jozjasz miał wolną rękę, by przeprowadzić reformy administracyjne, a nawet urzeczywistnić pewne ambicje terytorialne.

Najważniejsze zainteresowania pisarzy biblijnych skupiają się na religijnej reformie Jozjasza, która została szczegółowo przedstawiona w 2Krl 22,1 - 23,30. Główną cechą tej reformy, przywracającej do życia inicjatywy kultowe Ezechiasza i kładącej kres kontrreformacji podjętej przez Manassesa, był - najpierw i przede wszystkim - nacisk na centralizację kultu w świątyni jerozolimskiej i związanego z nią kapłaństwa. Reforma obejmowała, jako naturalną konsekwencję, eliminację w całym królestwie („od Gęba do Ber-szeby”) (2Krl 23,8) bamót bądź „wyżyn” (lokalne miejsca składania ofiar i sprawowania kultu), oraz wykluczenie regionalnych kapłanów z posługi w Jerozolimie. Inne ważne rozporządzenia zawierały zakaz potępionych praktyk kultowych (2Krl 23,4-7.10-12), takich jak składanie ofiar z dzieci, oraz wyplenienie z Judy kultów obcych bóstw (2Krl 23,13-14).

Według 2Krl 22,8 reforma została zapoczątkowana znalezieniem „księgi Prawa w domu Pańskim” przez arcykapłana Chilkia-sza. Kiedy ten zwój został pokazany królowi Jozjaszowi, zgromadził on ludzi z Judy w świątyni w Jerozolimie, gdzie przeczytał wszystko, co było zawarte w dokumencie, i ślubował przeprowadzenie reform religijnych w zgodzie zzawartymi z nim rozporządzeniami. Gdy porównuje się relacje o tych wydarzeniach zawarte w Księgach Królewskich oraz w Księgach Kronik, nie jest jasne, czy reforma została zapoczątkowana przez przypadkowe „odkrycie” zwoju, jak sugeruje Druga Księga Królewska, czy też rozpoczęty już program reform nabrał rozpędu, gdy zwój został pokazany przez kapłanów. Chociaż 2Krl 22,3 podaje datę odkrycia na osiemnasty rok rządów Jozjasza, to 2Krn 34,3 stwierdza, że zaczął on „szukać Pana i swojego praojca Dawida” w ósmym roku panowania, „kiedy był jeszcze dzieckiem”, wprowadzanie reform rozpoczął w dwunastym roku rządów. Jest również prawdą, że zgodnie z relacją zamieszczoną w Drugiej Księdze Królewskiej, naprawa świątyni została podjęta jeszcze przed odnalezieniem zwoju (21,3-7).

Przez niemal dwa stulecia większość biblistów przyjmowała, że „księga Prawa” odnaleziona w czasach Jozjasza była biblijną Księgą Powtórzonego Prawa w jej początkowej postaci. Wydają się wskazywać na to uderzające zbieżności między kierunkami reformy Jozjasza, o której mowa w 2Krl 23, a przepisami dotyczącymi kultu i praktyk religijnych zapisanymi w Księdze Powtórzonego

Prawa. Przykładowo, polecenia Jozjasza dotyczące zaniechania rozmaitych praktyk kultowych są zgodne z zakazami w Księdze Powtórzonego Prawa; dotyczy to takich potępianych praktyk, jak kult Aszery i aszerim oraz sakralnych „słupów” (por. 2Krl 23,4.6.7.14 zPwt7,5; 12,3; 16,21; 17,3); massebot lub „kolumn” (por. 2Krl 23,14 z Pwt 7,5; 12,3); bamot lub „wyżyn” obcych bogów (por. 2Krl 23,13 z Pwt 7,5; 12,2-3), i wiele innych. Warto również porównać rozporządzenia Jozjasza odnośnie do Paschy w Jerozolimie, „jak jest napisane w Księdze Przymierza” (2Krl 23,21-23), z poleceniem świętowania Paschy „w miejscu, które Pan, twój Bóg wybierze” podanym w Pwt 16,1-8¹⁶⁵.

Z pewnością w religijnej reformie Jozjasza istniały rozmaite aspekty ideologiczne i polityczne, tak co do motywacji, jak i co do skutków. W kategoriach ideałów narodowych podkreślanie centralnej roli Jerozolimy służyło zjednoczeniu kraju i wzmocnieniu władzy centralnej, zaś powrót do przestrzegania zwyczajów i wartości przodków promował narodową dumę i kulturową nostalgię¹⁶⁶. Na poziomie politycznym zmiany, które poczynił Jozjasz, oddawały sprawiedliwość tym w kraju, którzy nadal popierali zasady reform dokonanych przez Ezechiasza, a przeciwstawiały się tym, którzy bronili polityki Manassesa. Nie chodziło tu o zrzucenie asyryjskiego jarzma, ponieważ w czasie, gdy Chilkiasz przedstawił

¹⁶⁵    Zob. tabela porównawcza w: Ernest W Nicholson, Deuteronomy and Tradi-tion, Filadelphia: Fortress, 1967, s. 3. Hipotezę, że „księga Prawa” znaleziona w czasach Jozjasza stanowiła wczesną formę Księgi Powtórzonego Prawa, przedstawił po raz pierwszy W.M.L De Wette w obronionej w 1805 r. w Berlinie rozprawie doktorskiej.

¹⁶⁶    Trzeba mieć na uwadze fakt, że tendencje do przeprowadzenia reform w Judzie pod koniec VIII i w VII w. przed Chr. miały miejsce w okresie międzynarodowego neoklasycyzmu na starożytnym Bliskim Wschodzie, gdy klasyczne formy i koncepcje odżywały lub powracały w Egipcie i Mezopotamii, jak również w Judzie. W Egipcie zarówno kuszyccy faraonowie XXV dynastii i faraonowie XXVI dynastii, znanej jako saicka, promowali nawrót do tradycyjnych wartości egipskich oraz wznowili od dawna zapomniane praktyki i wierzenia, czasami na podstawie od-krycć starożytnych dokumentów, takich jak np. tzw. Kamień Szabaka, który został uznany za kopię starożytnego papirusu, „dzieła przodków, lecz tak zapomnianego, że nie mogło być zrozumiane od początku do końca”; zob. P. Kyle McCarter, Ancient Inscriptions, s. 58-59; tekst w: ANET, s. 4a-6a. W Asyrii Assurbanipal (668-627 przed Chr.) promował własną formę mezopotamskiego klasycyzmu, zobowiązując swoich urzędników do przeszukiwania rejonu Asyrii i Babilonii w celu pozyskania z miejscowych archiwów świątynnych starożytnych dokumentów, które mogłyby być kopiowane i włączone do królewskiego zbioru. Rezultatem tych poczynań stała się niezwykła biblioteka, która - od czasu jej odkrycia w połowie XIX w. w kopcu starożytnej Niniwy w Kuyunjik w północnym Iraku - pozostaje najważniejszym źródłem „kanonicznego” piśmiennictwa starożytnej Mezopotamii.