ScannedImage

266

Starożytny Izrael

od Sydonu¹. Gdy armia asyryjska przybyła, miasta fenickie poddały się bez walki. Luli uciekł na Cypr (por. Iz 23,12), gdzie później umarł, zaś Sennacheryb posadził na tronie w Sydonie Ittoba-ala (Tuba’lu). Asyryjskie roczniki z tego okresu chlubią się władcami kilku państw na zachodzie („wszyscy królowie Amurru”). Niektóre lub wszystkie z nich - włączając transjordańskie państwa: Ammon, Moab i Edom - mogły początkowo popierać koalicję, dlatego ich poddanie się spowodowało izolację Aszkelonu, Ekronu i Judy. Sennacheryb zajął wybrzeże i przyjął poddanie się Aszkelonu, deportując Sidqia do Asyrii i zastępując go Szarruludari, o którym mówi się, że wbrew swojemu asyryjskiemu imieniu, był synem poprzedniego króla Aszkelonu, który pozostawał lojalny wobec Asyrii. Sennacheryb spędził jakiś czas niszcząc i grabiąc miasta i osady, takie jak Joppa, która była zależna od Aszkelonu. Zanim osiągnął gotowość najazdu na Ekron, został zaatakowany pod Elte-keh (Tell esh-Shallaf, na północ od Jabne) przez znaczne siły egipskie, co stanowiło odpowiedź na wołania o pomoc kierowane z Ekronu². Chociaż roczniki twierdzą, że Sennacheryb pokonał Egipcjan, mógł równie dobrze im uciec - albo w najlepszym przypadku jedynie ich odepchnąć - zaś ich trwała obecność w tym regionie była zapewne czynnikiem, który przesądził o jego decyzji wycofania się z Palestyny, zanim jeszcze przystąpił do oblężenia Jerozolimy. Tak czy inaczej, przeniósł się z Eltekeh do Ekronu i zajął miasto, karząc rebeliantów, ale oszczędzając tych, którzy pozostali lojalni wobec Asyrii. Prawdopodobnie sprowadził Padiego z Jerozolimy i osadził go ponownie na tronie³.

Po złupieniu Ekronu armia asyryjska weszła w głąb Judy. Odnośnie do tych etapów wyprawy Sennacheryba mamy naprawdę obszerne relacje o nich nie tylko w asyryjskich rocznikach, na których polegamy niemal we wszystkim, co wiemy o wcześniejszych wydarzeniach, lecz także w Biblii. Biblijna relacja w 2Krl 18,13 — 19,37 (= Iz 36-37) składa się z dwóch odmiennych części, które -jak się powszechnie przyjmuje - wywodzą się z różnych źródeł. Część pierwsza (2Krl 18,13-16) zawiera zwięzłe streszczenie wydarzeń, opisując zniszczenia terytorium Judy przez armię asyryjską i złożenie daniny przez Ezechiasza Sennacherybowi. Sprawozdawczy ton tego fragmentu i brak wstawek ideologicznych lub nawet interpretacyjnych sugeruje, że jest to cytat ze wcześniejszego źródła o charakterze kronikarskim. Aczkolwiek bardziej zwarty niż relacja asyryjska, pokrywa się - czasem znakomicie⁴ - z obrazem, jaki ona zawiera, dzięki czemu obydwa źródła kronikarskie, judzkie i asyryjskie, wzajemnie się potwierdzają. Druga część biblijnej relacji (2Krl 18,17 - 19,34) stanowi długi wywód, który podaje szczegóły nacisków dowódców wojskowych Sennacheryba żądających poddania się Jerozolimy oraz kładzie szczególny nacisk na rolę proroka Izajasza w przekonywaniu Ezechiasza, by się nie poddawał. Ten materiał ma prawdopodobnie swoje początki w kręgach prorockich związanych z Izajaszem, a jego język i ideologia wskazują, że był przekazywany w tradycji deuteronomistycznej. Z tych powodów historyczna wartość drugiej części biblijnej relacji o na-

1

   Była to trzecia z ośmiu wypraw Sennacheryba opisanych w końcowej edycji jego roczników, zachowanych na pryzmach w Taylor i Oriental Institute (zob. P. Kyle McCarter, Ancient Inscriptions, s. 24-25), przy czym obie, odnośnie do tej wyprawy, polegają na nieco pełniejszej relacji zachowanej na tzw. Cylindrze Rassa-ma, powstałym wkrótce po tej wyprawie (przekład zob. M. Cogan i H. Tadmor, II Kings, s. 337-339). Kiedy zapisy asyryjskie są uzupełniane informacjami na temat tej wyprawy w Judzie zawartymi w Biblii (2Krl 18,13 - 19,8; Iz 36,1 -37,8; 2Krn 32,1-22) oraz obfitymi świadectwami archeologicznymi dotyczącymi tej wyprawy i przygotowań Ezechiasza do niej w takich miejscowościach, jak Lakisz i Jerozolima, opracowana na tym gruncie historia owej wyprawy jest jedną z najbardziej kompletnych w dziejach imperium asyryjskiego; zob. David Ussishkjn, News from the Field: Defensive Judean Counter-Ramp Found at Lachish w 1983 Season, BAR, March/April 1984, s. 66-73.

2

   Przypuszczalnie ta ogromna siła („armia, której nie można policzyć”. ANET, s. 287b) została wysłana przez Szebitku (702-690 przed Chr.), który zastąpił Szabaka na tronie króla Egiptu. Biblijna wzmianka w 2Krl 19,9 (= Iz 37,9) o „królu Tirhaka z Etiopii” jest ewidentnie błędna, ponieważ w 701 przed Chr. Ta-harqa (690-664 przed Chr.), biblijny Tirhaka, był dzieckiem mieszkającym w Nubii i jeszcze przez następną dekadę na pewno nie objął tronu Egiptu; zob. R. Red-ford, Egypt, Cartaan, and Israel, s. 353, nr 163. Ta pomyłka historyka izraelskiego przyczyniła się do powstania hipotezy o drugiej, późniejszej wyprawie Sennacheryba przeciw Judzie; zob. przyp. 141.

3

   Imię „Padi” pojawia się w pięcioliniowej inskrypcji znalezionej w 1996 r. w ruinach świątyni w Tel Miqne, staroż. Ekron; zob. Seymour Gitin, Trudę Do-than, Joseph Naveh, A Royal Dedicatory Inscription from Ekron, Israel Exploration Journal 47/1997, s. 1-16. Inskrypcja upamiętnia poświęcenie świątyni dla bogini, którego dokonał „Ikaysz [‘Ąys], syn Padiego”. Ikaysz występuję jako ktoś, kto płacił daninę Asyrii w inskrypcjach Esarhaddona, następcy Sennacheryba (681-669 przed Chr.), gdzie jest nazywany Ikausu (ANET, s. 291a, 294a); zob. Aaron Dem-sky, Discovering a Goddess, BAR, September/October 1998, s. 53-58.

4

   \y pewnych punktach zbieżności są zdumiewająco duże. Na początku relacji o natarciu przeciw Ezechiaszowi w rocznikach asyryjskich, Sennacheryb mówi: „Oblężyłem 46 jego umocnionych miast, otoczonych murami... I zdobyłem je...” (ANET, s. 288a), podobnie Biblia podaje, że „król Asyrii Sennacheryb przyszedł przeciw wszystkim umocnionym miastom Judy i zajął je” (2Krl 18,13). W relacji asyryjskiej wartość cennego metalu w daninie Ezechiasza wynosiła „30 talentów złota, 800 talentów srebra” (ANET, s. 288a), podczas gdy Biblia określa tę sumę jako „trzysta talentów srebra i trzydzieści talentów złota” (2Krl 18,14).