ScannedImage 4

272 Starożytny Izrael

w inskrypcji odnalezionej w 1880 r.¹ Poprzedzając nawiązanie do tunelu Ezechiasza, Kronikarz nadmienia, że Ezechiasz utrzymywał liczne magazyny na produkty rolne i miejsca (miasta) na za-kwaterowywanie żywego inwentarza (2Krn 32,28-29), w czym również należy upatrywać elementy poczynionych przez niego przygotowań do inwazji. Możliwość, że zreorganizawal gospodarkę królestwa, dzieląc je na cztery okręgi administracyjne z myślą o lepszym rozdzielaniu rezerw, nasuwa się w rezultacie badań dużej liczby pieczęci znalezionych na uchwytach dzbanów i całych naczyniach - ponad 1200 znaleziono w różnych miejscowościach - zaś na każdym znajduje się wizerunek uskrzydlonego skarabeusza² oraz napis Imlk, czyli „dla króla”, po którym następuje nazwa jednego z czterech miast, które były zapewne głównymi ośrodkami rozdzielnictwa³.

W końcu oblężenie Jerozolimy zostało przerwane i armia asyryjska odstąpiła. Chociaż w w grę mogły wchodzić także inne czynniki,⁴ prawdopodobnie to właśnie przygotowania Ezechiasza sprawiły, że skuteczne oblężenie miasta wydało się Sennacherybo-wi nie warte dalszych trudów, szczególnie od czasu, gdy osiągnął swe najważniejsze cele. Rebelia na zachodzie została całkowicie stłumiona, a wszystkie państwa stojące na jej czele - Sydon, Aszke-lon i Juda - zostały podporządkowane i przyjęły status wasali, dwa pierwsze z nowym królem ustanowionym przez Sennacheryba. Ezechiasz ostał się na tronie w Jerozolimie, lecz Padi został uwolniony spod jego nadzoru i wrócił do Ekronu, natomiast sam Ezechiasz uznał wasalstwo i zapłacił niezmiernie wysoką cenę za utrzymanie się przy władzy⁵. By zdobyć cenne kruszce, których Sennacheryb potrzebował, Ezechiasz opróżnił skarbiec pałacowy i świątynny oraz zerwał złote ozdoby, które znajdowały się nad wejściem do świątyni jerozolimskiej (2Krl 18,15-16). Co prawda, armia egipska prawdopodobnie dalej prowadziła jakieś działania w tym regionie, ale mając świeżo w pamięci jej siłę, która zaskoczyła go w Eltekeh, Sennacheryb był zadowolony z powrotu do domu, zaś problem Egiptu zostawił swoim następcom⁶.

Panowanie Manassesa i asyryjski podbój Egiptu

Ezechiasz zmarł w 697 przed Chr., a tron po nim objął Manasses, jego syn (697-642 przed Chr.). Juda była teraz bardzo małym państwem, pozostającym całkowicie pod kontrolą Asyrii. Przez większość swojego panowania Manasses pozostawał lojalnym wasalem. W zapisach asyryjskich jest on kilkakrotnie wzmiankowany jako jeden z zachodnich królów, od których wymagano transportu, do Ni-niwy lub w inne miejsca, materiałów niezbędnych do wznoszenia imperialnych budowli, albo zaopatrywania wojska podczas asyryj-

1

   Tunel Ezechiasza jest też znany jako Tunel Siloam, a nazwa ta została urobiona od kanału Szilo lub Siloam, którym transportowano wody ze źródła Gichon wzdłuż południowo-wschodniego stoku Ofelu na tarasy uprawne zboczy potoku Kidron/Cedron; zob. P. Kyle McCarter, Ancient Inscriptions, s. 113-115.

2

   Niektóre skarabeusze mają dwa skrzydła, a inne cztery - fakt, który dawniej był interpretowany jako dowód rozwoju chronologicznego. Jednak obecnie przyjmuje się, że wszystkie pieczęcie Imlk pochodzą z czasów Ezechiasza, a ten fakt, połączony z uwzględnieni tego, że wykopaliska archeologiczne dostarczyły ich bardzo dużo (znaleziono więcej niż 1200 takich skarabeuszy) przemawia za tym, że odgrywały one znaczącą rolę w administracji królestwa Ezechiasza; zob. N. Na’aman, Sennachenbs Campaing to Judah and the Datę of the Imlk Stamps, VT 29/1979, s. 61-86. Warto w tym miejscu nadmienić, że prywatna pieczęć króla Ezechiasza, której odcisk ujrzał ostatnio światło dzienne (zob. przyp. 119), również ma wizerunek dwuskrzydłowego skarabeusza.

3

   Dalszy dowód na to, że pieczęci Imlk były częścią scentralizowanego programu administracji Ezechiasza, stanowi dokonane niedawno ustalenie, że wszystkie zostały wytworzone w jednym miejscu na judzkiej Szefeli, o czym świadczy analiza gliny, z której je wykonano; zob. P. Kyle McCarter, Ancient Inscriptions, s. 142-143.

4

   Całościowa struktura opowiadania biblijnego ma na celu wykazanie, że ocalenie miasta było rezultatetem interwencji Bożej, która wypełniła wyrocznię Izajasza, szczególnie wyrocznię z 2Krl 19,32-34, mówiącą że Jahwe obroni miasto. W noc, która nastąpiła po wypowiedzeniu tego proroctwa, czytamy (2Krl 19,35), że „Anioł Pański (...) pobił w obozie Asyryjczyków sto osiemdziesiąt pięć tysięcy..." Jest to język zbliżony do biblijnej prezentacji plag, jak trafnie interpretuje to tekst Syr 48,21, w czym może być zachowana pamięć historyczna odnośnie do jednego z czynników, który spowodował, że Asyryjczycy wycofali się, mianowicie, rozprzestrzenienie się choroby wśród wojska, które oblegało miasto. Herodot (Historia 2,141) przytacza opowiadanie o podobnym ocaleniu Egiptu przed „Sennachery-bem, królem Arabów [!] i Asyryjczyków”, gdy myszy pogryzły broń Asyryjczyków,

5

podczas stacjonowania ich w Pelusium we wschodniej Delcie Nilu. Część historyków, która traktuje wzmiankę o myszach jako pośrednie potwierdzenie wybuchu plagi w obozie asyryjskim, kojarzy to opowiadanie z oblężeniem Jerozolimy przez Sennacheryba. Lecz opowieść Herodota nie jest pod żadnym względem historyczna - Sennacheryb nigdy nie najechał Egiptu - i, w żadnym razie nie ma w niej wzmianki o Judzie lub Jerozolimie. W najlepszym przypadku można w niej upatrywać pomieszane wspomnienia wydarzeń z okresu panowania Esarhaddona, następcy Sennacheryba, który najechał Egipt, w czym pomogli mu przewodnicy arabscy.

ho Wykaz daniny Ezechiasza, który jest dość konkretny na pryzmie przechowywanej w Taylor and Oriental Institute, a nawet lepiej zachowany na starszym od niej Cylindrze Rassama (zob. przyp. 125), jest najdłuższą z zachowanych inskrypcji Sennacheryba.

6

Część historyków twierdzi, że Sennacheryb poprowadził druga wyprawę przeciw Judzie jakiś czas po wstąpieniu na tron Tirhaki w 690 przed Chr. Hipoteza o dwóch wyprawach stanowi próbę rozwiązania problemu, jaki sprawia wzmianka o „Tirhace, królu Etiopii: w 2Krl 19,9 (zob. przyp. 126), a zwłaszcza sprzeczności odnośnie do rezultatów oblężenia między relacją asyryjską, która mówi, że Eze-