sryle w arch
1

Grecja starożytna 11

Gdy w VIII i VII w. p.n.e. niektóre miasta Grecji rozwinęły się w państwa, rozpoczęła się kolonizacja, polegająca na budowie nowych miast, a sięgająca aż po wybrzeża Morza Czarnego. Na Zachodzie koloniści zasiedlają obszary południowej Italii i Sycylii, nazwane potem przez Rzymian Magna Graecia - Wielka Hellada. Przenoszą tam typy swych świątyń i rozwijają je do gigantycznych rozmiarów. Elewacje frontonowe liczą 8-9 kolumn; schody prowadzą ku ołtarzowi i adytonowi - niedostępnemu dla ludu sanktuarium za cellą (13,9*).

Wschodnie wybrzeże Morza Śródziemnego, gdzie rozwija się sztuka grecka, jest obszarem ogromnym, rozdzielonym przez morza, rozdrobnionym na niezliczone wyspy. Aż po czasy Aleksandra Wielkiego Grecy nie osiągną jedności narodowej. Ich państwa-miasta toczą między sobą krwawe wojny. A jednak mówią oni tym samym językiem, a ich sztuka podąża wspólną drogą rozwoju. I jakkolwiek np. tylny fronton świątyni wprowadzony zostaje w Koryncie, a porządek joński przez długi czas pozostaje wyróżnikiem architektury mieszkańców wysp i miast małoazjatyckich - to przecież zasadnicza forma świątyni jest zawsze i wszędzie taka sama. Akropol ateński ukazuje wyraźnie, jak łatwo mógł się w V w. p.n.e. połączyć „rodzimy” porządek dorycki z porządkiem jońskim.

Wspólne jest całej sztuce greckiej i to, że jej wytwory - począwszy od świątyni po przedmioty użytkowe - powstają niemal zawsze jako dzieła o funkcji religijnej. Nawet teatr (36*) stanowi okręg religijny, miejsce uroczystych „nabożeństw”, a przed hellenistycznym buleuterionem w Milecie, antycznym odpowiednikiem budynku rady miejskiej, na dziedzińcu wejściowym stoi ołtarz (344*).

Poszczególne elementy architektury greckiej zmieniają się z upływem czasu. I tak, gruby i solidnie wyładowany na zewnątrz echinus w archaicznym kapitelu doryckim stanie się w epoce klasycznej węższy, masywna kolumna archaiczna zyska na eleganckim uwysmukleniu, a jej początkowo rozdęta entasis przemieni się w linię niemal prostą. Skomplikowana baza jońska w wersji małoazjatyckiej zostanie zredukowana do trójczłonowej bazy attyckiej. W tym ujęciu pozostanie wzorcem jeszcze dla architektury romańskiej. Pierwotny, zdecydowanie wydłużony kształt celli ulegnie w epoce klasycznej znacznemu skróceniu. Odpowiedniej do tego przemianie podlegać będzie stosunek liczby kolumn przy krótkich i długich bokach budowli.

620 p.n.e., Thermos, świątynia Apollina: 5/15 archaiczna 590 p.n.e., Olimpia, świątynia Hery: 6/16 560 p.n.e., Syrakuzy, świątynia Apollina: 6/17

po 471 p.n.e., Olimpia, świątynia Zeusa: 6/13 klasyczna 449 p.n.e., Ateny, Partenon: 8/17

ok. 300 p.n.e., Didyma, świątynia Apollina: 10/21 hellenistyczna (długość = 2 x szerokość + 1)

W IV w. p.n.e. budowle stają się na ogół jeszcze szersze (Priene: 6/11).

Porządki dorycki i joński rozwinęły się w czasach archaicznych na obszarach, gdzie zaznaczała się dominacja odpowiednich plemion - Dorów i Jonów.

Kolonizacja

Wielka Hellada

Jednorodność sztuki mimo politycznego rozdrobnienia

Rozwój poszczególnych form