Schaeffler Filozofia Religii9

(Plotin Enn., V, 4, cap. 2). Późniejsi neoplatończycy, w nawiązaniu ^do takich rozważań, odzyskali poprzez interpretację filozoficzną cały przekaz mitologiczny, który w imieniu monoteizmu filozoficznego został najpierw poddany ostrej krytyce (por. Por-phyr Uber die Philosophie aus den Orakelspriichen; Ober Gotter-bilder; Uber die góttlichen Namen; Uber die Philosophie des Homer. Odpowiednio do tego Proklos usiłował w swej Theologie im Sinne Platons wyprowadzić bóstwa i bohaterów mitologicznych z jedni jako „Pierwszego Boga”).

B) SZCZEGÓLNA POZYCJA AUGUSTYNA

Augustyn, podobnie jak neoplatończycy, rozumie poznanie filozoficzne jednocześnie jako powrót duszy do swego boskiego źródła. Przy tym miejsce człowieka między Bogiem a światem zostaje podkreślone przez to, że rozum przez podporządkowanie się prawdzie boskiej, osiąga krytyczną przewagę nad ogółem wszystkich przedmiotów. Nie ocenia on prawdy, lecz zgodnie z tą prawdą, ocenia przedmioty (Augustyn VR, nr 158). Jednakże Augustyn pod trzema ważnymi względami różni się w swoim rozumieniu filozofii od rozumienia typowego dla neoplatoników. : Chce on uniknąć relatywnego usprawiedliwienia politeizmu i tylko oddawanie czci jednemu jedynemu Bogu uznać jako „religię” w pełnym tego słowa znaczeniu (Augustyn VR, nr 25 i 29). Stosunek duszy do prawdy rozumie nie tylko w sposób ogólnie religijny, lecz specyficznie chrześcijański, jako skutek boskiej łaski przebaczenia; veritas, która daje nam moc poznania, tożsama jest z Caritas, która przebacza nam nasze grzechy, a obydwie razem są wyrazem boskiej „stałości”, która pośród naszych zwodnych dróg, daje nam zawsze możliwość powrotu (Augustyn, Conf., XI, 8). Wreszcie Augustyn chce uniknąć przemiany religii w filozofię. Dlatego też szuka w przepowiadaniu religijnym, oprócz elementów, które „znalazł w książkach platoników”, przede wszystkim takich elementów, których tam nie,.-ma i być ..nie może. Należy do nich przede wszystkim orędzie,, pWcieleniu Sło-P&a, które nie tylko, jak mówią to również platonicy, jest początkiem wszelkiej rzeczywistości świata i prowadzi cały świat do swego celu, lecz stało się namacalne w określonym miejscu, przestrzeni i czasie na tym świecie (por. Augustyn, Conf., VII, 9).

Przez to odejście od powszechnego typu neoplatońskiej filozofii religii Augustyn przygotowuje inny typ filozofii religii: filozoficzne uzasadnienie opowiedzenia się za religią w ogóle . (przeciwko ateizmowi) i za określoną „prawdziwą” religią (przeciwko służbie bożkom), oraz rozróżnienie między prawdami religijnymi dostępnymi dla argumentacji filozoficznej i takimi, które można poznać jedynie poprzez boskie Objawienie (używając terminologii późniejszej: rozróżnienie między religią naturalną i religią objawioną). O takim typie filozofii religii, gdzie w centrum stawia się filozoficzną naukę o Bogu, będzie mowa na in* nym miejscu.    •

. *

C) OD NEOPLATONIZMU DO IDEALIZMU

Najstarszy program neoplatoński, z jednej strony sprowadzanie wszelkich przejawów religijności, tam gdzie tylko mają one miejsce, a więc również politeistycznych, do pojęcia filozoficznego, z innej zaś strony nieszczędzenie żadnej religii, a więc również wiary chrześcijańskiej przed przemianą w filozofię, znalazł swe odbicie w filozofii religii Niemieckiego Idealizmu. Tu podejmowana jest na nowo główna myśl Plotyna, że powstanie wielości (różnorodności) świata z boskiej prajedni dokonało się przez poruszenia ducha boskiego, który, aby być duchem, stawia sobie naprzeciw jako swój przedmiot coś całkiem różnego od siebie, aby w tej koniecznej, w zasadzie do niego przynależnej różności, „różności od siebie samego” odnaleźć siebie samego: „Duch jest w istocie dojściem do siebie samego ze-^wego bycia innym i z pokonania tego bycia innym poprzez negację negacji” (Hegel Phil. Rei. I, 435; por. też Gesch. Phil., 52). Ta diałektyka ducha staje się w Idealizmie Niemieckim wspólną podstawą do wyjaśnienia procesu świata i stosunku ducha skończonego do ducha nieskończonego, tj. religii.

Oczywiście u idealistów ta diałektyka ducha określana jest przez specyficzną treść teologii chrześcijańskiej: przez naukę

0    Duchu jako jednej z trzech Osób Boskich. Idealistyczna filozofia- religii jest w punktach centralnych swego uzasadnienia

1    szerokich zakresach swego zastosowania teologią trynitarną przetransformowaną w dialektykę filozoficzną. Przez taką filo-

33

3 — Filozofia religii