11297 Schaeffler Filozofia Religii6

DRlGENOMlfiNObOCIlA MODLITWY _r* ZMIYM 1'ltCłIII .tóMATYKI ODNOŚNIE DO DIALEKTYKI SŁOWA RELIGIJNEGO I HISTORYCZNOSCI JĘZYKA RELIGIJNEGO

Autonomiczność i niewyprowadząlność aktu religijnego, podkreślana przez wszystkich fenomenologów^ religii, nigdzie nie występuje tak wyraźnie, jak w autonomiczności i niewyprowa-dzalności aktu modlitwy. „Akt modlitwy móżna jedynie określić ze znaczenia modlitwy. A w jaki sposób materiały psychiczne, wykorzystane w tym akcie zostaną zestawione od strony psychologicznej — składają się na nie odczucia, uczucia, wyobrażenia, akty znaczeniowe, wypowiedzi, działania — wcale nie jest to przedmiotem zainteresowania religijnego noetyki (teorii poznania)” (Scheler EiM, 151).

Natarczywość, z jaką Scheler domaga się religijnej noematyki modlitwy, kazałaby oczekiwać, iż fenomenologia modlitwy zajmuje dużo miejsca w jego badaniach filozoficzno-religijnych. Tak jednak wcale nie jest. Przypuszczalnie fakt ten można tłumaczyć tym, że jeszcze przed ukazaniem się książki Schelera Vom Ewi-gen im Menschen, inny fenomenolog religii podjął się już dokonania typologii i określenia istoty modlitwy: Friedrich Heiler w swej książce Das Gebet (Munchen 1918, 1921).

. Heiler "podkreśla wyraźnie centralne miejsce modlitwy wśród wszystkich innych aktów religijnych i rozumie modlitwę, podobnie jak po nim Scheler, jako dialogowany stosunek człowieka do doświadczanego aktualnie osobowego BogaV ,,Istnieją (...) trzy momenty, tworzące wewnętrzną strukturę przeżycia modlitewnego;

4 wiara w żywego osobowego Boga,,’wiara ^w jego realną, bezpośrednią' obecność "Rdramatyczny stosunek, w który wkracza człowiek z przeżywanym aktualnie Bogiem”' (Heiler Gebet, 489). Tak _ ujęta istota pozwala Heilerowi w szeroko zakrojonym porównywaniu religii .opisywać „typy modlitwy” i przyporządkowywać każdej formie aktu modlitewnego specyficzny sposób, w jaki Bóg, do którego zwraca się modlący, jest aktualnie doświadcza-...OjMsiW swoim późniejszym dziele fenomenologiczno-religijnym Erscheinungsformen und Wesen der Religion (Heiler, EWR) podkreśla, zgadzając się ze Schelerem, że jak w każdym akcie religijnym, tak i w modlitwie, ludzkie czyny i mowa są odpowiedzią, słowo skierowane ku Bogu jest „echem” (EWR, 306).

.............. Którym J30g określany jest jako „wieloimienny” (pcmonymos) i jednocześnie, w tym"

samym zdaniu jako „bezimienny” (akleistos) (Otto HI., 210 n). Ten hymn Grzegorza z Nazjanzu (Mignę PG 37, 507 n), który Otto pomyłkowo przypisuje Grzegorzowi z Nyssy, jest dla niego typowym przykładem, iż modlący może w różnorodny sposób uaktualniać swe wołanie do Bóstwa, a. jednocześnie uchylać się od nazywania go po .imieniu. Dla Heilera wynika z tej dialektyki aktu modlitewnego najpierw biegunowość dwóph, typów mod-$

_J lifazzy:    ^P^o^ockiej, która na słowo Bożę odpowT^a^d^

wami hymnu i modlitwy mistycznej, dokonującej się w milczeniu. Te dwa typy modlitwy charakterystyczne ;są dla dwóch typów* wysoko-rozwiniętych religii: religii. ojbjąyrionej. iZgodnie z pierwszeństwem religijnego noema przed religijną noesis, biegunowość prorockiej religii słowa i mistycznej religii milczenia d|^^|_ę^^g^dzić ^ do boskiej, ^.jęg.unowości , objawienia „Przeciwstawienie to nie jest. .jednak przeciwstawieniem typów, lecz biegunów w samym..bóstwie: bieguna deus absconditus i deus revelatus” (Heiler EWR, 339). Bóg sam jest

coi?icidentici oppositorum Logosu i znaku (Logos und Sige) (tamże).

Heiler wykazuje więc w akcie modlitwy i w Bogu, do którego akt ten jest skierowany, taką dialektykę hierofanii, która u Elia-dego spowodowała przejście od typologii hierofanii do interpretacji historii religiL U Iicilera jednakże biegunowość boskiego objawiania się i ukrycia, ludzkiego mówienia i milczenia nie staje się siłą napędową, którą przemienia stosunek religijny w proces historyczny. Pozostaje .przy 'zwykłym wahadle dwóch form pobożności: „Mistyka i religia objawiona są dwoma biegunami prze-' ciwnymi pobożności wyższego rzędu, które uciekają od siebie w historii religii, a mimo to wciąż na nowo się przyciągają” (Heiler Gebet, 283).

Noetyczna jedność przeciwieństw wzywającego słowa i mistycznego milczenia, podobnie jak noematyczna jedność przeciwieństw wzywanej obecności i bezimiennej niedostępności Boga, jest więc doskonałym przykładem, z którego można odczytać dialektykę hierofanii. Jeśli historyczność religii ma być wyprowadzana z dialektyki hierofanii, wówczas związek zachodzący mię-

106

107